Richtlijn: Module Beeldbellen in de jeugdgezondheidszorg (2023)

Er is begonnen met zoeken naar beschikbare aanverwante (binnenlandse- en buitenlandse) richtlijnen en andere systematische samenvattingen van kennis. Om de uitgangsvragen te beantwoorden is de PICO-systematiek gehanteerd, en zijn 2 uitgangsvragen geformuleerd:

• Wat is bekend over de knelpunten, positieve punten, randvoorwaarden en ervaringen met beeldbellen in de publieke, eerste- en tweedelijns gezondheidszorg?
• Wat is m.b.t. jeugdigen in de leeftijd van 0-18 jaar bekend over de knelpunten, positieve punten, randvoorwaarden en ervaringen met ontwikkelingsonderzoek via beeldbellen in de publieke, eerste- en tweedelijns gezondheidszorg?

Vervolgens is op systematische wijze literatuuronderzoek verricht en is een selectie gemaakt volgens vooraf vastgestelde zoekcriteria. Gezien het grote aantal gevonden studies bij de eerste searches, zijn de filters aangepast en is de search beperkt tot randomized controlled trials (RCT’s) en systematische reviews. Dit type studies heeft over het algemeen meer bewijskracht dan studies met een niet-gerandomiseerd design. Zie Bijlage 1 voor de zoekstrings en resultaten.

Van elk geselecteerd artikel is een samenvatting gemaakt in een zogeheten bewijstabel (zie Bijlage 1), waarin de belangrijkste kenmerken van de individuele studies zijn opgenomen. De resultaten van de individuele studies zijn ook op beschrijvende wijze weergegeven (zie paragraaf 2.4).

De selectie van artikelen is gedaan door het projectteam. De volgende criteria zijn gehanteerd: 

• De studie beantwoordt aan het vooraf gestelde doel van de search. 
• De studie betreft een gelijktijdige/synchrone vorm van zorg op afstand⁶. 
• Studies worden slechts eenmaal meegenomen. 

_{6. Zorg op afstand kan worden ingedeeld in synchrone en asynchrone vormen. Bij synchrone vormen (zoals beeldbellen) zijn de professional en de cliënt gelijktijdig maar op een andere locatie online met elkaar in contact. Bij asynchrone vormen (zoals e-mail) zijn de professional en de cliënt niet gelijktijdig online met elkaar in contact.}

Vanwege de grote overlap in uitgangsvragen zijn de zoekresultaten van PICO 1 en 2 samengevoegd. Op grond van de systematische zoekacties zijn 640 artikelen geselecteerd. Na een selectie op titel bleven er 51 studies over die full-tekst beoordeeld zijn. Na lezing bleken 43 studies niet relevant voor de uitgangsvraag, meestal omdat het beschreven onderzoek zowel synchrone als asynchrone vormen van zorg op afstand (zoals het gebruik van apps, mail, of monitoringssystemen) beschreef.

Er zijn in totaal 8 relevante studies gevonden die gericht zijn op synchrone zorg op afstand, ook wel beeldbellen of videobellen genoemd. Door de coronacrisis is er de afgelopen jaren veel aandacht geweest voor zorg op afstand, de meeste studies zijn dan ook uit 2020 en 2021. De studies zijn tekstueel samengevat en de conclusies staan in tabel 1.
Er zijn geen onderzoeken gevonden naar beeldbellen in een preventieve setting zoals de jeugdgezondheidszorg (JGZ) of naar het uitvoeren van ontwikkelingsonderzoek via beeldbellen.

Bevorderende en belemmerende factoren beeldbellen

Almathami et al. (2020) voerden een systematische review uit naar bevorderende en belemmerende factoren bij het gebruik van beeldbellen vanuit huis⁷. Er werden 45 studies geïncludeerd en op kwalitatieve wijze geanalyseerd. De leeftijden van de betrokken patiënten varieerden van jonger dan 1 jaar tot 80 jaar oud. Het beeldbellen werd ingezet voor een diversiteit aan aandoeningen en behandelingen, variërend van hart- en vaatziekten tot gedrags- en psychotherapie. Beeldbellen bleek in vrijwel alle geïncludeerde studies even effectief als face-to-face zorg. Patiënten waren over het algemeen tevreden tot zeer tevreden over het gebruik van beeldbellen. De auteurs beschrijven 4 belangrijke randvoorwaarden voor het gebruik van beeldbellen: veiligheid, privacy, toegang tot (voldoende snel en stabiel) internet en een geschikt apparaat (zoals tablet, mobiel, etc.). Bij zowel patiënten als professionals waren er zorgen over de veiligheid en de privacy van de beeldbelverbinding. Als bevorderende factoren voor beeldbellen werden het meest genoemd: het beschikken over een gemakkelijk te gebruiken systeem, kostenbesparing voor zowel patiënt als professional, ondersteuning van patiënt in gebruik beeldbellen. De meest genoemde belemmerende factoren waren: lage internetsnelheid, slecht beeld of geluid, weerstand bij patiënt tegen beeldbeltechnologie. Als voordelen van beeldbellen worden genoemd: geen reistijd, flexibeler in te plannen, goedkoper, hogere perceptie van privacy en verhoogde motivatie om adviezen op te volgen, medicatie te nemen etc. Ook is het gemakkelijker om bijvoorbeeld een partner of ouders bij het gesprek te betrekken. Als nadelen werden genoemd: lichaamstaal is minder duidelijk en soms hadden patiënten geen aparte kamer in hun huis waar zij konden beeldbellen waardoor anderen mee konden luisteren en waardoor er te veel afleidingen (telefoon, televisie, jonge kinderen) waren.

James et al. (2021) onderzochten de kansen en uitdagingen in de verspreiding en schaalvergroting van beeldbellen⁸. De meest genoemde bevorderende factoren voor brede verspreiding zijn: aanwezigheid van een telehealth rolmodel of coördinator, acceptatie door hulpverlener, afwezigheid van beperkingen in declaraties en licenties, beschikbare financiering, goede communicatie tussen organisaties. Als belangrijkste uitdagingen worden beschreven: gebrek aan technische ondersteuning voor hulpverleners, behoefte aan herinrichting van werkstromen en routines, financiële druk, gebrek aan training. De auteurs concludeerden dat er een gebrek is aan kennis en theoretische achtergrondinformatie over de verspreiding en schaalvergroting van beeldbellen, en dat er onvoldoende aandacht is voor de complexiteit van brede implementatie.

Behandelresultaten beeldbellen

Batastini et al. (2021) onderzochten door middel van een meta-analyse de behandelresultaten van psychische gezondheidszorg via beeldbellen⁹. Zij includeerden 57 studies (waarvan 43 studies gericht op behandeling en 14 gericht op beoordeling van psychisch functioneren of diagnostiek). De auteurs vermelden dat beoordeling van de kwaliteit van de geïncludeerde studies soms bemoeilijkt werd door de gebrekkige rapportage van studiedetails. De effecten van behandeling via beeldbellen bleken grotendeels gelijk aan die van face-to-face behandeling. Daarnaast leken beoordelingen uitgevoerd door middel van beeldbellen niet tot andere beslissingen te leiden vergeleken met persoonlijke beoordeling. Het is echter niet duidelijk in hoeverre deze conclusies te generaliseren zijn, in verband met het relatief grote aantal deelnemers dat volwassen, van Westerse afkomst, man was en/of behandeld werd via veteranenzorg.

Het effect van counseling via beeldbellen werd onderzocht door Byaruhanga et al. (2020)¹⁰. Zij includeerden 13 studies, gericht op counseling gericht op stoppen met roken (n=4), verminderen alcoholgebruik (n=3), meer bewegen (n=3) en verminderen overgewicht (n=3). De kwaliteit van de studies was zwak. Vier studies naar stoppen met roken toonden geen significant verschil tussen beeldbel-counseling en controlegroep in het aantal met roken gestopte deelnemers. In 1 onderzoek met een zeer specifieke populatie (vrouwen met HIV) bleek de kans op stoppen met roken significant groter in de groep met beeldbel-counseling. De studies naar counseling gericht op alcoholgebruik toonden geen significant verschil tussen beeldbel-counseling en face-to-face counseling. In twee van de drie studies gericht op bewegen bleek dat counseling via beeldbellen leidde tot significant meer bewegen na 9 weken en 5 jaar. In twee van de drie studies gericht op overgewicht werd een significant groter gewichtsverlies gevonden bij beeldbel-counseling vergeleken met face-to-face counseling.

Ervaringen met beeldbellen

De ervaringen en opvattingen van verpleegkundigen en verloskundigen over beeldbellen werden door Penny et al (2018) onderzocht¹¹. Zij includeerden 9 studies, allen gepubliceerd voor april 2017. Uit de studies werden vijf conclusies getrokken. Beeldbellen is bruikbaar als een vorm van contact naast face-to-face en telefonisch contact. Het stelt de verpleegkundige of verloskundige in staat om een breder scala aan informatie te verzamelen vergeleken met telefonisch of face-to-face contact, bijvoorbeeld door inzicht in de thuissituatie of overleg met een specialist op afstand. Beeldbellen heeft gevolgen voor de professionele rol. Er dient aandacht te zijn voor de belemmerende meningen en factoren. Het succes van beeldbellen is afhankelijk van de mate van technische ondersteuning en training van verpleegkundigen en verloskundigen.

Smith et al. (2020) onderzochten de beschikbare kennis en richtlijnen op het gebied van telepsychiatrie. Zij concluderen dat er een sterke basis van bewijs is voor het gebruik van telepsychiatrie¹². De richtlijnen op dit gebied variëren sterk tussen verschillende landen. De resultaten van hun onderzoek zijn weergegeven als antwoorden op vragen vanuit de praktijk. De resultaten hebben geleid tot een praktische checklist, aangevuld met meer uitgebreide achtergrondinformatie.

Thiyagarajan et al. (2020) voerden een systematische review uit naar de gebruikservaringen van patiënten en professionals met beeldbellen in de eerstelijns gezondheidszorg¹³. De kwaliteit van de zeven geïncludeerde studies was beoordeeld als hoog. Vier studies rapporteerden ervaringen van patiënten: 94-99% van patiënten is zeer tevreden met beeldbellen. Toch beschouwen patiënten face-to-face contact als ‘gouden standaard’ en beoordelen dit een met hogere score dan beeldbellen (4,6 versus 4,3 op een schaal van 1-5). Patiënten ervaren het vinden van een rustige privé-plek voor beeldbellen en technische problemen als belemmerende factor. Vier studies rapporteerden ervaringen van professionals: 89% vond dat klinische besluitvorming succesvol was via beeldbellen. Professionals hebben voorkeur voor face-to-face contact, met als redenen o.a.: beperkte mogelijkheden lichamelijk onderzoek, verminderde mogelijkheid juiste onderzoeken te bepalen, uitdaging geestelijke gezondheid te beoordelen. Professionals hebben zorgen dat beeldbellen leidt tot ongelijkheid in zorg, omdat beeldbellen lastig kan zijn voor sommige patiënten.

Zischke et al. (2021) onderzochten de betrouwbaarheid, validiteit en bruikbaarheid van fysiotherapeutische beoordelingen via beeldbellen¹⁴. Zij vonden 18 studies naar validiteit en betrouwbaarheid van beoordeling via beeldbellen, en 21 studies naar bruikbaarheid in het algemeen. Diverse fysiotherapeutische onderzoeken bleken valide en/of betrouwbaar, echter in beperkte populaties en settings. Deelnemers waren over het algemeen positief over het gebruik van beeldbellen. Deelnemers (cliënten en professionals) gaven echter een voorkeur aan persoonlijke fysiotherapeutische beoordeling.

<sup>7. Almathami HKY, Win KT, Vlahu-Gjorgievska E. Barriers and Facilitators That Influence Telemedicine-Based, Real-Time, Online Consultation at Patients' Homes: Systematic Literature Review. J.Med.Internet Res. 2020 Feb 20;22(2):e16407.
8. James HM, Papoutsi C, Wherton J, Greenhalgh T, Shaw SE. Spread, Scale-up, and Sustainability of Video Consulting in Health Care: Systematic Review and Synthesis Guided by the NASSS Framework. J.Med.Internet Res. 2021 Jan 26;23(1):e23775.
9.  Batastini AB, Paprzycki P, Jones ACT, MacLean N. Are videoconferenced mental and behavioral health services just as good as in-person? A meta-analysis of a fast-growing practice. Clin.Psychol.Rev. 2021 Feb;83:101944
10. Byaruhanga J, Atorkey P, McLaughlin M, Brown A, Byrnes E, Paul C, et al. Effectiveness of Individual Real-Time Video Counseling on Smoking, Nutrition, Alcohol, Physical Activity, and Obesity Health Risks: Systematic Review. J.Med.Internet Res. 2020 Sep 11;22(9):e18621.
11. Penny RA, Bradford NK, Langbecker D. Registered nurse and midwife experiences of using videoconferencing in practice: A systematic review of qualitative studies. J.Clin.Nurs. 2018 Mar;27(5-6):e739-e752.
12. Smith K, Ostinelli E, Macdonald O, Cipriani A. COVID-19 and Telepsychiatry: Development of Evidence-Based Guidance for Clinicians. JMIR Ment Health 2020 Aug 28;7(8):e21108 JMIR Mental Health - COVID-19 and Telepsychiatry: Development of Evidence-Based Guidance for Clinicians.</sup>