Richtlijn: Pesten (2014)

De werkgroep heeft, met hulp van de informatiespecialist van TNO, literatuur gezocht bij de uitgangsvragen (zie bijlage B: Zoekstrategie en evidentie tabellen). De literatuursearch richtte zich op de periode 1990 tot en met 2011 en resulteerde in een lijst met 293 geselecteerde referenties. Aan deze lijst zijn m.b.v. de sneeuwbalmethode 47 artikelen toegevoegd.

De selectie is per uitgangsvraag uitgesplitst door op de trefwoorden van de artikelen te zoeken. Hieruit volgde per uitgangsvraag een lijst met abstracts. Per uitgangsvraag zijn de abstracts door twee personen beoordeeld op relevantie voor het beantwoorden van de uitgangsvraag. Dit resulteerde in een overzichtstabel per uitgangsvraag die vervolgens is samengevoegd tot één grote overzichtstabel. Deze overzichtstabel is besproken in de kernredactie. De geselecteerde artikelen zijn beoordeeld op hun methodologische kwaliteit volgens EBRO-methode. Artikelen van matige of slechte kwaliteit werden uitgesloten. Na deze selectie bleven de artikelen over die als onderbouwing bij de verschillende conclusies in de richtlijn staan vermeld. De evidence is samengevat in zgn. ‘bewijsklassetabellen’ (zie bijlage B voor het overzicht; de bewijsklassetabellen zijn opvraagbaar bij de redactie). De beoordeling van de verschillende artikelen staat in de verschillende hoofdstukken onder het kopje ‘samenvatting van de literatuur’. De literatuur is samengevat in een conclusie, waarbij het niveau van het relevante bewijs is weergegeven (zie bijlage B voor de classificatie). De formulering van de conclusie is rechtstreeks gekoppeld aan het niveau van het bewijs.

Gezocht is in PsycInfo, Pubmed en Eric. De volgende zoektermen zijn gebruikt:

Onderwerp: Definitie en vormen van pesten
Bullying or Aggression (CT) or bullying or aggression or violence; in de titel
Gecombineerd met:
Terminology (CT)
Definition or definitions or defining; in titel of abstract
Characterization; in titel of abstract
Description(s); in titel of abstracts

Onderwerp: Risicofactoren van pesten
Bullying or Aggression (CT) or bullying or aggression or violence; in de titel
Gecombineerd met:
Risk or risk factors (CT) or risk or risks or risk factor; in titel
At risk populations (CT)
Risk assessment (CT)
School environment; in titel of abstract,
Peer group(s); in titel

Onderwerp: Signalering van pesten
Bullying or Aggression (CT) or bullying or aggression or violence; in de titel
Gecombineerd met:
Characterization; in titel of abstract
Peer group (s); in titel of abstract
(school) environment; in titel of abstract
Personality assessment (CT)
Agressive behavior (CT)
Group processes (CT), Social behavior (CT), Self concept (CT)

Onderwerp: Gevolgen van pesten
Bullying or Aggression (CT) or bullying or aggression or violence; in de titel
Gecombineerd met:
Child Behavior disorders (expl) or mental disorders (expl) or comorbidity or anxiety disorders (expl) (CT)
Follow-up studies or time factors or longitudinal studies (CT)
Consequence or result or resulting or consequences; in titel

Onderwerp: Interventies ter voorkoming van pesten en collectieve interventies op het gebied van pesten
Als primaire bron voor de internationale literatuur is gebruikt: Karen van Rooijen: Wat werkt tegen pesten? NJi, oktober 2010. Hieruit zijn de systematische reviews en meta-analysen gekozen die gepubliceerd zijn in de afgelopen 5 jaar. Dit betreft Farrington & Ttofi (2009); Vreeman et al 2007; Merrell et al., 2008.
Daarnaast is een literatuursearch uitgevoerd om te zien of er nog meer systematische reviews en meta-analysen zijn gepubliceerd in de afgelopen 5 jaar. Hiervoor zijn de volgende bronnen gebruikt: PubMed, PsycInfo, Campbell Collaboration database.

Zoekstrategie gehanteerd in PubMed (17 maart 2011):
Bullying[ti] AND systematic [sb]. Naast de systematische reviews genoemd door Karen van Rooijen leverde dit geen aanvullende studies op.

Zoekstrategie gehanteerd in PsycInfo (17 maart 2011):
bullying [ti] AND (meta-analysis OR systematic review in abstract). Dit leverde een additionele systematische review van Ferguson 2007 op.

Zoekstrategie gehanteerd in Campbell Collaboration Database:
Bullying als keyword. Dit leverde geen additionele systematische review op.

Voor een overzicht van de Nederlandse antipestprogramma’s is gebruik gemaakt van:
Karen van Rooijen, Wat werkt tegen pesten? NJi, oktober 2010;
Dieuwke Schokker (september 2009). Databank effectieve jeugdinterventies: beschrijving 'PRIMA-methode'. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut, en
Baar, Wubbels & Vermande (2007).

Onderwerp: Interventies voor individuele hulp aan gepesten en aan pesters
Uitgangspunt is de tekst van Wieteke de Vries (juni 2005; update december 2008) in: Databank Effectieve Jeugdinterventies: beschrijving ´Triple P´.Utrecht: Nederlands.
Voor meer recente literatuur is contact gezocht met de in De Vries (2008) genoemde contactpersoon Ireen de Graaf. Dit leverde de studie van Ireen de Graaf, Simone Onrust, Merel Haverman &
Jan Janssens, ‘Helping Families Improve: An Evaluation of Two Primary Care Approaches to Parenting Support in the Netherlands’, Inf. Child. Dev. 18: 481–501 (2009) op. De referenties van deze publicatie werden gecheckt. Dit leverde een studie op: de Graaf, I., Speetjens, P., Smit, F., de Wolff, M., & Tavecchio, L. (2008). Effectiveness of the Triple P Positive Parenting Program on behavioural problems in children. A meta-analysis. Behavior Modification, 32, 714–735.
Voorts is gezocht in PubMed en PsycInfo d.d. 11 mei 2011 met de zoekterm Triple P parenting support en met Triple P AND bullying. Dit leverde geen aanvullende studies op.
Gezocht op internet met Google en woorden ‘effectiveness level 3 triple p’ leverde op: Mcconnell 2011.
PubMed: Triple P parenting support d.d. 11 mei 2011.
Hierna zijn m.b.v. de sneeuwbalmethode nog artikelen toegevoegd.

Evidence tabellen (pdf)

Richtlijnen zijn geen wettelijke voorschriften, maar op wetenschappelijke ‘evidence’ gebaseerde inzichten en aanbevelingen waaraan zorgverleners moeten voldoen om kwalitatief goede zorg te verlenen. Aangezien deze aanbevelingen hoofdzakelijk gebaseerd zijn op de ‘gemiddelde cliënt/patiënt’, kunnen zorgverleners op basis van hun professionele autonomie zo nodig afwijken van de richtlijn. Afwijken van richtlijnen kan in bepaalde situaties zelfs noodzakelijk zijn. Wanneer van de richtlijn wordt afgeweken, dient dit beargumenteerd en gedocumenteerd te worden.

Herziening
De richtlijnen zijn van de beroepsgroepen AJN, V&VN en NDVA. Hierbij ondersteunt het NCJ met landelijke regie op ontwikkeling, implementatie en borging van richtlijnen. In principe heeft de richtlijn een geldigheidsduur van vijf jaar. Uiterlijk in 2019 wordt bepaald of actualisering noodzakelijk is. De geldigheid van deze richtlijn verloopt eerder indien resultaten uit wetenschappelijk onderzoek of nieuwe ontwikkelingen een eerdere aanpassing vereisen.

Kernredactieleden 

Voor de ontwikkeling van deze richtlijn is financiering verkregen van ZorgOnderzoek
Nederland Medische Wetenschappen (ZonMw). Alle kernredactieleden hebben een verklaring belangenverstrengeling ingevuld.
De gemelde belangenverstrengelingen zijn:
Dhr. Dr. M. Fekkes: betrokken bij onderzoek naar de effectiviteit van de PRIMA-methode
De overige kernredactieleden hebben verklaard in de laatste vijf jaar (tot op heden) geen relatie of bemoeienis te hebben gehad met bedrijven of organisaties die op enigerlei wijze zijn verbonden aan het onderwerp van de onderhavige JGZ-richtlijn ‘Pesten’, waardoor een belangenconflict zou kunnen ontstaan met de werkzaamheden in de richtlijnwerkgroep en de belangen van AJN, V&VN of NVDA.