Beschermende factoren voor kindermishandeling
Beschermende factoren kunnen tegenwicht bieden aan risico’s waaraan jeugdigen worden blootgesteld. De aanwezigheid van beschermende factoren kan de negatieve werking van risicofactoren beperken maar niet per definitie compenseren.
Beschermende factoren zijn relevant voor het schatten van de grootte van een risico op kindermishandeling, voor de impact van kindermishandeling op jeugdigen en voor het succes van (preventieve) interventies bij kindermishandeling.
Bij deze factoren kan onderscheid gemaakt worden tussen:
- Beschermende factoren: dit zijn factoren die een directe gunstige invloed op risicofactoren of de situatie hebben, zodat de kindermishandeling afneemt of stopt of de impact van de mishandeling kleiner wordt;
- (Veiligheids)bevorderende factoren, moderators of buffers: dit zijn factoren die het gedrag van ouders of jeugdige zodanig beïnvloeden dat kindermishandeling wordt voorkomen of wordt gestopt, ongeacht de aanwezigheid van risicofactoren. Deze factoren beïnvloeden het verband tussen risicofactoren en het voorkomen van kindermishandeling in gunstige zin (Folger & Wright, 2013; Jenson & Fraser, 2011; Kraemer et al. 1997).
Er is weinig onderzoek gedaan naar beschermende en veiligheidsbevorderende factoren voor kindermishandeling, maar recentelijk is het Protective Factor Framework ontwikkeld [37]. De belangrijkste beschermende factoren bleken:
Intrapersoonlijke factoren
Intrapersoonlijke factoren (bij de jeugdige zelf) die de impact van kindermishandeling op de jeugdige gunstig kunnen beïnvloeden:
- Gevoel van perspectief, zingeving;
- Eigen effectiviteit beleving (positieve interne ‘locus of control’);
- Vermogen tot zelfregulatie;
- Oplossingsvermogen;
- Sociale vaardigheden;
- Positieve betrokkenheid bij activiteiten;
Interpersoonlijke factoren
Interpersoonlijke factoren (bij de ouder(s) of andere volwassenen):
- Opvoedvaardigheden, competenties ouder(s);
- Positieve invloedrijke andere volwassenen (niet-professionals uit eigen netwerk);
- Welzijn van de ouder(s);
Omgevingsfactoren:
- Positieve schoolomgeving;
- Stabiele woonsituatie.
Veerkracht en sociale steun
Naast de factoren in het Protective Factor Framework worden ook de factoren veerkracht en sociale steun in de literatuur beschreven.
Veerkracht (resilience) van zowel ouders als jeugdigen komt in veel studies als positieve factor naar voren [40][45][54]. Kenmerken van veerkrachtige jeugdigen zijn: een gemakkelijk temperament, flexibiliteit, oplossings- en planningsvaardigheden en sociale vaardigheden in combinatie met een ondersteunende sterke gezinsband, aanwezige (beide) ouders, een intact gezin en steun uit de nabije omgeving (zowel van leeftijdsgenoten als van familie en professionals) [54].
Sociale steun is volgens meerdere studies ook een beschermende factor. Bij laagopgeleide moeders beschermt een hoog niveau van sociale steun: het risico op kindermishandeling wordt dan tot de helft verminderd [46]. Kaufman en Charney (2001) onderzochten waarom sommige jeugdigen ondanks kindermishandeling goed functioneren en zich normaal ontwikkelen. De betrokkenheid van warme, stabiele andere verzorgenden bleek de belangrijkste factor.
Er worden in de literatuur vier functies van sociale steun onderscheiden [56] en deze kunnen zowel op ouders als op jeugdigen worden toegepast:
- emotionele steun bij vragen, twijfels en problemen van ouders en jeugdigen (bv. buren of ouders van vriendjes/vriendinnetjes);
- praktische steun (bijvoorbeeld voor oppas of hulp in de huishouding; of kleding via de kerk voor de jeugdigen);
- informatieve ondersteuning waarbij advies, informatie of feedback gegeven wordt waardoor de kennis en vaardigheden van ouders en jeugdigen kunnen toenemen (denk bijvoorbeeld aan de Kindertelefoon voor jeugdigen; websites zoals ‘Feel the Vibe’ of informatie voor ouders vanuit de jeugdgezondheidszorg/opvoedloketten);
- normatieve ondersteuning door het stellen van gedragsnormen en modellen van gewenst gedrag (denk aan een oma die met haar zoon praat over zijn alcoholgebruik en agressie in het gezin van haar kleinkinderen).