Een ongezond gebit is een belangrijk volksgezondheidsprobleem. Bevordering en verbetering van de mondgezondheid van jeugdigen kan worden bereikt door in te zetten op preventieve mondzorg. 

Jeugdgezondheidszorg (JGZ)-professionals informeren en adviseren jeugdigen en ouders over een goede mondverzorging, gezond eet- en drinkgedrag en moedigen hen aan een mondzorgverlener te bezoeken. Deze richtlijn geeft JGZ-professionals handvatten voor het handelen tijdens hun contacten met jeugdigen en (aanstaande) ouders/verzorgers. 

In deze richtlijn ligt de focus op cariës en het voorkomen daarvan. Andere veelvoorkomende mondzorgproblemen, zoals erosieve gebitsslijtage en afwijkende stand van de tanden komen slechts beperkt aan bod. 

Voor deze richtlijn is de standaard herzieningstermijn van vijf jaar van toepassing. 

Deze richtlijn omvat 3 modules:

• De module Definities en achtergrondinformatie is een kennismodule met een introductie op het onderwerp mondgezondheid voor professionals in de jeugdgezondheidszorg.
• In de module Preventie Cariës wordt beschreven welke adviezen JGZ-professionals aan ouders en jeugdigen kunnen geven in het kader van preventie van cariës.
• In de module Samenwerken voor mondgezondheid wordt de samenwerking met mondzorgverleners beschreven.

Deze richtlijn is primair bedoeld voor gebruik door JGZ-professionals. JGZ-professionals zijn jeugdartsen, jeugdverpleegkundigen, verpleegkundig specialisten en doktersassistenten. 

De informatie in deze richtlijn is tevens informatief voor mondzorgverleners. Mondzorgverleners zijn beroepsbeoefenaars die gekwalificeerd en competent zijn om mondzorg in zijn totaliteit of op een deelgebied te verlenen, waaronder algemeen tandartsen, gedifferentieerd tandartsen (zoals tandarts-pedodontologen), mondhygiënisten, preventie-assistenten, orthodontisten en mond-, kaak- en aangezichtschirurgen. 

Voor professionals is een richtlijn vooral een richtinggevend hulpmiddel bij het, samen met ouders en jeugdigen, nemen van beslissingen en het maken van keuzes in de praktijk. Richtlijnen zijn gebaseerd op het meest recente wetenschappelijke onderzoek en een afweging van voor- en nadelen van de aanbevolen handelingen in de praktijk. Professionals gebruiken richtlijnen ook voor het bijhouden van kennis, voor onderwijs- en nascholingsdoeleinden en voor het opstellen van samenwerkingsafspraken en protocollen. 

Deze richtlijn is van toepassing op (aanstaande) ouders en jeugdigen in de leeftijd van 0 tot 18 jaar. 

Deze richtlijn sluit aan bij:

• Klinische praktijkrichtlijn Mondzorg voor Jeugdigen – Diagnostiek (2019) van het KennisInstituut Mondzorg (KIMO). Introductie – Het KIMO – Kennisinstituut Mondzorg
• Klinische praktijkrichtlijn Mondzorg voor Jeugdigen – Preventie en behandeling van cariës (2020) van het KIMO. Introductie – Het KIMO – Kennisinstituut Mondzorg
• Advies Cariëspreventie van het Ivoren kruis (2025).
• Advies Erosieve gebitsslijtage van het Ivoren Kruis (2016). Ivoren Kruis — Advies Erosieve Gebitsslijtage (2016)
• Andere JGZ-richtlijnen, o.a. Opvoedondersteuning, Gespreksvoering, Voeding en eetgedrag, Borstvoeding, Wiegendood, Slaap en Hartafwijkingen. Richtlijnen – Nederlands Centrum Jeugdgezondheid

JGZ-richtlijnen zijn van en voor JGZ-professionals. De JGZ-beroepsverenigingen (AJN, V&VN fractie Jeugd afdeling Maatschappij & Gezondheid, NVDA) zijn eigenaar van de door hen geautoriseerde richtlijnmodules. Het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) voert namens de beroepsverenigingen de regie op de implementatie en het onderhoud van JGZ-richtlijnen. 

Kernpunten

• Opgroeien met een gezond gebit behoort bij de basis kinderrechten.
• Een goede mondgezondheid is essentieel bij het kauwen, bijten, spreken, de esthetiek van het aangezicht en de kwaliteit van het leven, inclusief sociaal en emotioneel functioneren en de algehele gezondheid (risico op hart- en vaatziekten, diabetes, longontsteking, etc.).
• De meest voorkomende mondgezondheidsproblemen bij jeugdigen zijn cariës, gebitsslijtage en een afwijkende stand van tanden en kiezen. In deze richtlijn(module) ligt de focus op cariës. Gebitsslijtage en een afwijkende stand van tanden en kiezen komen slechts beperkt aan bod.
• Risicofactoren voor cariës zijn zowel biologisch als gedragsmatig en omvatten o.a. onvoldoende mondhygiëne en tekort aan fluoridegebruik. Daarnaast wordt het cariësrisico beïnvloed door lage sociaaleconomische status, ouders met een niet-westerse migratieachtergrond en jeugdigen met open mondgedrag.
• Beschermende factoren zijn o.a. een goede mondhygiëne, waaronder voldoende poetsen met fluoridetandpasta, beperken van het aantal eet- en drinkmomenten en het bezoeken van een mondzorgprofessional (zie module ‘Preventie Cariës’).

Deze richtlijnmodule is een kennismodule en heeft betrekking op het thema mondgezondheid van jeugdigen in de leeftijd van  0 tot 18 jaar. Adviezen om de cariës te voorkomen en mondgezondheid te bevorderen worden in een aparte module beschreven (zie module ‘Preventie Cariës’).

1. Wat is een goede mondgezondheid? En wat zijn oorzaken en gevolgen van cariës?
2. Hoe vaak komt cariës voor?
3. Wat zijn de belangrijke risico- en beschermende factoren voor cariës?
4. Wat zijn risicogroepen voor cariës?

Deze vragen worden in de module beantwoord. Zie ook de e-learning Mondzorg van het NCJ.

Mondgezondheid omvat de mogelijkheid om te spreken, lachen, ruiken, proeven, aan te raken, kauwen en tot het uitdrukken van emoties via de gezichtsuitdrukkingen met zelfvertrouwen en zonder pijn, ongemak en craniofaciale ziektes (ook wel schedel- en aangezichtsafwijkingen). Mondgezondheid reflecteert de fysiologische, psychologische en sociale eigenschappen die essentieel zijn voor de kwaliteit van leven [38]. Daarnaast hangt goede mondgezondheid samen met de algehele gezondheid (risico op hart-en vaatziekten, diabetes, longontsteking, etc.) [54].

Cariës (het ziekteproces waardoor tandbederf of gaatjes ontstaan) is een aandoening van het gebit die leidt tot een verlies van mineralen van de harde tandweefsels (het bot, dentine en het glazuur). Er is ook sprake van een verkleuring van de tanden of kiezen van wit via bruin tot zwart. Vanaf het moment waarop tanden doorbreken, kan er cariës ontstaan [42][25].

Gebitsslijtage Verlies van harde tandweefsels door mechanische (wrijving, zoals bij tandenknarsen en het kauwen op voorwerpen) of chemische slijtage (doordat zuur het tandweefsel aantast). 

Afwijkende stand van tanden en kiezen. Afwijkingen in de stand van tanden en kiezen. Deze kunnen bijvoorbeeld veroorzaakt worden door een zuiggewoonte of dysfunctioneel ademen door KNO-problematiek.

Tandplak is een laag organische substantie (biofilm) op tanden en kiezen die bestaat uit micro-organismen, producten van micro-organismen, speeksel proteïnen, uit voeding opgeloste stoffen en een vloeistof waarin zich opgeloste mineralen bevinden, zoals calcium en fosfaat.

Opbouw van een element

Figuur 1. Bron: National Institutes of Health (NIH).

Gebitsontwikkeling

De ontwikkeling van het gebit is een geleidelijk proces. De leeftijden waarop kinderen hun tanden en kiezen krijgen verschillen per kind. In Figuur 2 wordt de meest gebruikelijke volgorde van doorkomen van tanden of kiezen met de gemiddelde doorbraakleeftijd weergegeven.

Figuur 2 – Doorbraakschema van het melkgebit (Poetsbus).

De aanleg van het melkgebit begint intra uterien (in de baarmoeder). De eerste tanden, meestal de twee middelste voortanden in de onderkaak, breken veelal door wanneer het kind 6-9 maanden oud is. Het doorbreken van de eerste tand wordt door de ouders vaak ervaren als een duidelijke mijlpaal in de groei en ontwikkeling. Rond de eerste verjaardag van het kind zijn er meestal 4 melkvoortanden in de bovenkaak en 4 in de onderkaak aanwezig. Maar er zijn ook kinderen die rond hun 1e verjaardag nog geen doorgebroken tanden hebben.

Op de leeftijd van ongeveer 16 maanden breken de eerste melkkiezen door, op de leeftijd van circa 20 maanden de melkhoektanden en op 24-30 maanden de tweede melkkiezen. Het melkgebit is rond de leeftijd van 2½ jaar compleet en bestaat dan uit 10 gebitselementen in de bovenkaak en 10 in de onderkaak. Per kaak zijn dat 4 melksnijtanden, 2 melkhoektanden en 4 melkkiezen. 

Vaak worden veel onaangename verschijnselen in het eerste levensjaar toegeschreven aan het krijgen van tanden, bijvoorbeeld diarree, luieruitslag, verhoging. Of dit terecht is, is niet duidelijk. De doorbraak van tanden hoeft geen reden te zijn om de borstvoeding te stoppen, omdat tanden van het kind geen pijnklachten aan de borst horen te geven [57]. Wel is het doorbreken van de eerste tand aanleiding om met ouders te spreken over de gebitsverzorging.

Rond de leeftijd van 5-6 jaar begint het kind met wisselen van melkelementen en krijgt het de eerste blijvende gebitselementen. Er zijn twee wisselfasen:

• De eerste wisselfase treedt op ca. 6 tot 8 jaar. In deze periode wisselt het kind de melkvoortanden. Tegelijkertijd met het wisselen van die voortanden, breken er achter de achterste melkkiezen de eerste blijvende kiezen door. Die nieuwe kiezen liggen vaak verscholen waardoor veel kinderen en ouders niet merken dat de eerste blijvende kiezen doorbreken. Het is belangrijk dat deze kiezen niet worden overgeslagen met poetsen.
• Wanneer het kind 9-11 jaar is, breekt de tweede wisselfase aan. Het kind wisselt dan de eerste melkkiezen, dan de melkhoektanden en vervolgens de tweede melkkiezen. Achter de eerste blijvende kies breekt rond diezelfde tijd de tweede blijvende kies door.

Het kind heeft dan een blijvend gebit van in totaal 28 gebitselementen (per kaak 4 voortanden, 2 hoektanden, 4 kleine kiezen, 4 grote kiezen). De verstandskiezen, als deze zijn aangelegd, breken meestal door als het kind een jaar of 18 is. 

Het aantal kinderen met een gaaf gebit neemt af naarmate kinderen ouder worden (zie tabel 1.). Kinderen met lage SES hebben minder vaak een Gaaf Gebit dan kinderen met hoge SES. Ook de erosieve gebitsslijtage neem toe met de leeftijd. 

Tabel 1: Epidemiologie van cariës en erosieve gebitslijtage bij jeugdigen [19].

* “Gaaf” gedefinieerd als geen aanwezigheid van dentinecariës, gebaseerd op visuele inspectie, zonder röntgenfoto’s.

** SES = sociaaleconomische status.

Cariës

Er zijn diverse modellen die het ontstaan van cariës beschrijven. Figuur 3 geeft één van deze modellen weer.

Figuur 3. Cariësmodel op basis van het model van Keyes [29].

Tanden en kiezen staan voortdurend bloot aan zuuraanvallen. Een zuuraanval ontstaat als suikers en andere fermenteerbare koolhydraten (het ‘substraat’) door bacteriën die in de mond (de ‘host’) aanwezig zijn (de ‘microflora’) worden omgezet in zuur (zie figuur 3). Tijdens zo’n zuuraanval, waarbij de pH waarde [zuurgraad] onder het kritieke niveau van 5,5 komt, zal er mineraal van de tanden en kiezen oplossen (demineralisatie). Wanneer de zuuraanval na 30 tot 40 minuten is geneutraliseerd en de pH is teruggekeerd naar het normale niveau, zal in speeksel opgelost mineraal weer in de tand kunnen neerslaan (remineralisatie). In een gezonde situatie zijn demineralisatie en remineralisatie in evenwicht. Als er geen evenwicht is tussen de- en remineralisatie, en demineralisatie de overhand heeft, dan treedt cariës op [21][31]. 

Dit proces van de- en remineralisatie gedurende de dag wordt grafisch weergegeven in Figuur 4. Herhaalde inname van suikers en fermenteerbare koolhydraten kan ervoor zorgen dat de lage pH voor langere perioden blijft bestaan, waardoor remineralisatie niet meer kan plaatsvinden en er cariës optreedt. 

Figuur 4: Stephanscurve

Biologische factoren zoals de mate van aanwezigheid van cariogene bacteriën in de mond en de hoeveelheid speeksel, gedrags-, sociale en omgevingsfactoren beïnvloeden daarnaast het risico op cariës. Zie verder bij Risico- en beschermende factoren.

Mondonderzoek

Kijk tijdens een mondonderzoek naar [61]:

1. Aanwezigheid tanden/kiezen – hoeveel
2. Plak
3. Ontkalkingen / (beginnende) cariës
4. Tandvlees/slijmvliezen
5. Mondgewoonten: speen/ademhaling/duim

Voorbeelden uit de praktijk:

Figuur 5a: Beginnende cariës: Doffe witte vlekken/randen vooral langs het tandvlees.

Figuur 5b: Actieve cariës: Gele/bruine verkleuringen met een duidelijke onderbreking van het glazuur. Donkere glanzende zwarte plekken wijzen op ‘arrested’ (gestopte) cariës en zijn mogelijk behandeld met zilverdiaminefluoride.

Figuur 5c: De kiezen zijn aan de ene kant van de mond gerestaureerd met een kinderkroontje en een minimaal invasieve vulling, aan de andere kant is niet-restauratieve caviteitsbehandeling toegepast en de situatie bleef 4 jaar stabiel. Donkere glanzende vlekken zijn ‘arrested’  gaatjes (doorontwikkeling van gaatjes is gestopt) door toepassing van zilverdiaminefluoride.

Figuur 5d: Na de behandeling van melkkiezen met kinderkroontjes is het cariësproces niet gestopt en er zijn witte doffe plekken (actieve glazuurcariës) zichtbaar op de blijvende kiezen [52].

Gebitsslijtage

Slijtage van het gebit is (bijna) altijd multifactorieel waar mechanische en chemische processen een aandeel in hebben. Mechanische slijtage ontstaat doordat twee tandoppervlakken in direct contact komen (bijvoorbeeld tijdens kauwen of door tandenknarsen; ook wel attritie genoemd), of door een object van buiten de mond (bijvoorbeeld bij hardgrondig poetsen; abrasie). Erosie is chemische slijtage door inwerking van zuren die niet afkomstig zijn van bacteriën in tandplak, maar uit de voeding, uit medicatie of uit de maag. Gebitsslijtage is fysiologisch, het komt bij iedereen voor, maar versnelde slijtage kan tot problemen leiden [32]. 

Voorbeelden uit de praktijk: 

Figuur 6: Tanderosie op voortanden (boven, a) en op de kauwvlakken van de kiezen (beneden, b).

Standsafwijkingen

De volgende afwijkende standen van tanden en kiezen kunnen gezien worden als de tanden op elkaar worden gezet [21]:

• Overbeet
• Onderbeet
• Diepe beet
• Open beet
• Kruisbeet 

Een afwijkende stand van tanden en kiezen kan onder andere ontstaan door: 

• Duimzuigen of speengebruik
• Te weinig ruimte in de kaak (aangeboren)
• Afwijkend aantal tanden en kiezen
• Voortijdig verlies van melkelementen
• Familiair scheefstaande tanden
• Afwijkende gewoonten zoals tongpersen (waarbij de tong tegen de tanden wordt geperst)
• Mondademhaling
• Een te kort aangehecht frenulum linguae (tongriempje)

In deze beschrijving van risico- en beschermende factoren komen alleen risico- en beschermende factoren voor cariës aan de orde. De risico- en beschermende factoren voor gebitsslijtage en standsafwijkingen komen niet aan bod. 

Zoals eerder beschreven zijn er voor het ontstaan van cariës twee hoofdoorzaken: 

• de pH-waarde komt te weinig boven de kritische waarde van 5,5 om te remineraliseren (door te vaak en/of te lang eten en drinken)
• en/of onvoldoende mondhygiëne (aanwezigheid van micro-organisme is ook een voorwaarde om cariës te krijgen). 

Alle risicofactoren kunnen (indirect) bijdragen aan deze twee hoofdoorzaken. De beschermende factoren zorgen ervoor dat deze twee hoofdoorzaken minder voorkomen. In tabel 2 worden de risico- en beschermende factoren puntsgewijs weergegeven en eronder verder toegelicht.

Tabel 2. Risicofactoren en beschermende factoren cariës. 

Onderbouwing

Risicofactoren

Broertjes/zusjes met cariës
Het hebben van een ouder broertje of zusje met cariës is een voorspeller van cariës voor jongere broertjes/zusjes [36]. Dit heeft waarschijnlijk te maken met gedeelde gewoonten binnen het gezin (bijv. voedingspatroon, mondhygiëne).

Lage sociaaleconomische status
Onderzoek [43] laat zien dat een lager opleidingsniveau van de moeder geassocieerd is met een slechtere gezinsorganisatie, minder sociale steun voor het gezin, een lager vertrouwen in het eigen kunnen om goed poetsgedrag bij het kind uit te voeren en een meer externe locus of control (de opvatting dat cariës afhankelijk is van ‘slechte genen’, pech of toeval) [43][44]. Dit kan leiden tot minder gunstig mondhygiënegedrag en daardoor een hoger cariësrisico. Wonen in een achterstandswijk is eveneens geassocieerd met een toename van cariës en met minder tandartsbezoeken bij kinderen [14][37][44]. Een lage sociaaleconomische status kan verder zorgen voor minder gunstige opvoedstrategieën [44]. Kinderen van ouders met een lager inkomen starten bovendien pas op een latere leeftijd met tandenpoetsen en gaan vaker pas naar de tandarts wanneer er al problemen zijn [37]. Daarnaast is het mogelijk dat mensen met lage gezondheidsvaardigheden er niet van op de hoogte zijn dat mondzorg wordt vergoed voor kinderen. 

Migratieachtergrondouders
Uit Nederlands onderzoek blijkt dat kinderen met ouders met een Turkse en Surinaamse migratieachtergrond, vergeleken met kinderen van ouders met een Nederlandse achtergrond, een hoger risico hebben op cariës, mogelijk verklaarbaar door verschillen in de mondgezondheidsstatus, sociaal economische kenmerken en het integratieniveau [14]. 

Opvoedstijl
Uit onderzoek blijkt dat het gezin en daarmee de opvoedstrategieën en ouder-kind interactie een belangrijke rol speelt bij de indicatie van cariës bij 5-8 jarigen in Nederland [43]. Dit houdt in dat de ouders van cariësvrije kinderen gunstigere opvoedstrategieën toepassen dan ouders van cariës actieve kinderen. Hieronder vallen probleemoplossend vermogen, positieve bekrachtiging (complimenteren en stimuleren), positieve betrokkenheid (het tonen van warmte en interesse in het kind), en interpersoonlijke sfeer. Een opvoedstijl waarbij streng en dwingend disciplineren samengaat met weinig warmte geeft een hogere kans op cariës [43].

Verstandelijke beperking
Mensen met een verstandelijke beperking hebben meer kans op problemen in de mond [11]. Het Ivoren Kruis ontwikkelde een folder “Mondzorg voor mensen met een verstandelijke beperking”.

Open mond gedrag en mondademhaling
Bij open mondgedrag en mondademhaling haalt het kind adem door de open mond. Het gevolg is een droge mond waardoor cariësvorming bevorderd wordt. Ook de stand van tanden en kiezen en de kaak kan door dit gedrag veranderen, doordat de tong onvoldoende aangezogen is tegen het palatum [26].

Medicatie 
Medicatie kan bijdragen aan het ontstaan van cariës en erosieve gebitsslijtage door het remmen van de productie van speeksel. Hieronder vallen onder andere enkele astmamiddelen, anticonvulsiva, antidepressiva, antihistaminica, antipsychotica, tranquilizers/sedativa [32]. Ook het chronisch gebruik van suikerhoudende dranken zoals hoestprikkel dempende middelen, antibiotica, pijnstilling en antihistaminica of van zuigtabletten en keelpastilles kan bijdragen aan het ontstaan van cariës.

Borst- en flesvoeding
Onderzoek laat een associatie tussen borstvoeding >12 maanden en cariës zien, als ook het aantal door cariës aangetaste tanden [15]. Deze relatie heeft mogelijk met het voeden op verzoek te maken, waardoor het aantal voedingsmomenten toeneemt en er meer dan 7 eet- en drinkmomenten ontstaan [15][39]. Nachtelijke flesvoeding is eveneens met cariës geassocieerd [15]. Dit verband is mogelijk te verklaren door de verminderde speekselproductie gedurende de nacht, wat het proces van remineralisatie bemoeilijkt en het risico op cariës vergroot [14].

Langdurig gebruik van zuigflessen, tuitbekers of rietjesbekers met melk(vervangers) of suikerhoudende drank
Wanneer een kind langdurig een zuigfles, tuitbeker of rietjesbeker met melk(vervanger) of een andere suiker- of koolhydraat houdende drank gebruikt (bijvoorbeeld ’s nachts in bed) of een speen gedoopt in suiker of honing, dan verhoogt dit het risico op cariës [21].

Alcohol en energiedranken
Sport- en energiedranken kunnen, net als alcoholische dranken, frisdranken en vruchtensappen een risico vormen voor cariës en erosieve gebitsslijtage [32]. 

Roken/vapen 
Er is weinig onderzoek gedaan naar het effect van vapen op het gebit. Recent onderzoek wijst op het bestaan van een associatie tussen vapen/e-sigaretten en het risico op cariës [33][46]. Roken is waarschijnlijk eveneens geassocieerd met een hoger cariës risico [45]. Ook prenataal rookgedrag door de ouders is in onderzoek geassocieerd met een hoger risico op cariës bij kinderen [17].

Drugsgebruik
Mensen die drugs gebruiken hebben vaker problemen met hun mondgezondheid, waaronder cariës [12]. 

Tong/lip piercings
Het spelen met een mond- of tongpiercing kan schade aan de tanden en tandvlees veroorzaken (Ivoren Kruis — “Mondpiercings en mondgezondheid”). Mond- of tongpiercings zijn geassocieerd met een hoger cariës risico [22]. Er wordt aangeraden om ook de piercing dagelijks met een zachte tandenborstel te poetsen, zodra de wond is genezen. Dit om te voorkomen dat tandsteen en tandplak aan de piercing komen vast te zitten. Verder is het mogelijk dat mondpiercings op de langetermijn tandvleesproblemen of tandbreuk kunnen veroorzaken. Door het mogelijk bijdragen aan tandvleesontstekingen kan het tandvlees terugtrekken en komen hierdoor de wortels van de onderste snijtanden bloot te liggen, die gevoeliger zijn voor gaatjes. Verder kunnen stukken glazuur of grotere stukken van de tand afbreken door het spelen, bijten en tikken met een tongpiercing of lippiercing.  

Beschermende factoren

Vitamine D 
Vitamine D is betrokken bij de opname van calcium. Het mineraal calcium is een vereiste voor sterke botten en een sterk gebit. Maar het kan alleen door het kaakbot en het gebit worden opgenomen bij voldoende vitamine D.  Een laag niveau van vitamine D is geassocieerd met meer cariës [27].

Attitudes
Attitudes van ouders met betrekking tot de mondgezondheid van hun kinderen spelen een grote rol bij onder andere het bezoeken van de tandarts [37] en het poetsgedrag van kinderen [47].

Bij sommige aandoeningen is er een relatie met cariës. Naast de hierboven genoemde associaties die voortkomen uit bijvoorbeeld medicijngebruik bij bepaalde aandoeningen en de relatie met open mondgedrag, is er beperkt bewijs dat cariës vaker voorkomt bij kinderen met hart- en vaatziekten in vergelijking met gezonde kinderen [30]. Een relatie tussen cariës en het hebben van overgewicht is niet bewezen [18].

Mogelijke gevolgen van een niet gaaf gebit zijn [21][58]:

• Pijn en complicaties zoals sepsis
• Gevoelige tanden
• Problemen met eten
• Spraakproblemen
• Esthetische problemen
• Verminderd welbevinden (bijv. minder zelfvertrouwen) en verminderde kwaliteit van leven
• Verlies van (werk)tijd, missen van school 

Vroegtijdige cariës zijn ook geassocieerd met een hoger risico op mondzorgproblemen in de volwassenheid, wat tot een toename in tandheelkundige behandelingen en zorgkosten op latere leeftijd leidt [59].

In deze module wordt per leeftijd besproken hoe JGZ-professionals mondgezondheid bij jeugdigen kunnen stimuleren.

1. Wat zijn interventies die JGZ-professionals kunnen toepassen als het gaat om preventieve mondzorg voor het voorkomen van cariës bij jeugdigen?

Uitkomsten relevant voor ouders en jeugdigen:
−    Bezoek mondzorgverlener
−    Risico op cariës

Zie ook e-learning Mondzorg van het NCJ. 

Adviezen voor zwangeren over hun mondgezondheid zijn geen onderdeel van deze richtlijnmodule.

Vaak is cariës het gevolg van slordig en te weinig tandenpoetsen, het gebruik van ongefluorideerde tandpasta, slecht mondgedrag of ongezonde eet- en drinkgewoonten. Het is daarom belangrijk dat goede gewoonten ten aanzien van mondhygiëne en gedrag vanaf jonge leeftijd worden aangeleerd. JGZ-professionals benadrukken het belang van een goede mondgezondheid en geven (aanstaande) ouders en jeugdigen hierover adviezen. Deze adviezen gaan over:

a)   dagelijkse mondhygiëne 
b)   fluoride 
c)   mondvriendelijk eet- en drinkgedrag
d)   toeleiden naar een mondzorgverlener. 

Adviezen worden gegeven vóór het doorbreken van de eerste tand, en daarna herhaald. Voor voorlichting over gezond eet- en drinkgedrag kan ook aangesloten worden bij landelijke of regionale projecten rond voeding (JOGG, waterdrinkprojecten, Gezonde School, Eerste 1000 dagen). Op basisscholen kan men met lokale mondzorgverleners samenwerken rond mondgezondheid met bijvoorbeeld klassikale poetsmomenten.

In de aanbevelingen staan de basisadviezen uit het Advies Cariëspreventie van het Ivoren Kruis [60]. Een kort overzicht is te vinden in Tabel 1. 

Tabel 1 –  Poetsmomenten, tandpastagebruik en wie poetst, per leeftijd weergegeven [7].

^a: met fluoride concentratie van 500-750 ppm

^b: met fluoride concentratie van 1000-1500 ppm

De uitgebreide adviezen zijn na te lezen bij het Ivoren Kruis [60]. Hierin staat o.a. informatie over wat te doen bij weerstand bij tanden poetsen, poetshoudingen, naspoelen/uitspugen en wanneer de tanden het best gepoetst kunnen worden (na het ontbijt en voor het slapen gaan). 

Aangezien deze richtlijnmodule over cariëspreventie gaat, worden zure producten en de invloed op erosieve gebitsslijtage buiten beschouwing gelaten. 

Tandenpoetsen is de beste manier om plaque en etensresten te verwijderen [60].

Tandenpoetsen kan zowel met een handtandenborstel als een elektrische tandenborstel (onder toezicht van de ouder). Welke tandborstel geschikt is, is afhankelijk van verschillende factoren zoals vaardigheden van het kind en de ouders, mond van het kind en de context waarbinnen het kind opgroeit. Adviseer ouders om aan hun mondzorgverlener te vragen wat voor hen geschikt is.

De volgende tandenborstels worden afgeraden: 

• U-vormige tandenborstels
• Tandenborstels uit buitenlandse webshops, vanwege de kans op onveilige weekmakers en hormoonverstorende stoffen in het plastic.

Elektrisch tandenborstel

Elektrische borstels maken meer poetsbewegingen per minuut en kunnen bij correcte toepassing effectiever zijn in het verwijderen van tandplak, vooral bij kinderen met een minder ontwikkelde motoriek [9]. Het algemene advies bij de aanschaf van een elektrische tandenborstel is dan om te kiezen voor een oplaadbare elektrische tandenborstel omdat die krachtiger zijn dan borstels op batterijen. Net zoals bij een handtandenborstel, poetsen ouders na. 

Handtandenborstel

Wanneer gekozen wordt voor een handtandenborstel, kies dan voor een borstel met een kleine borstelkop zodat ook lastige plekken in de mond bereikt kunnen worden. Handtandenborstels zijn goedkoper dan elektrische tandenborstels en er zijn diverse soorten beschikbaar (bijvoorbeeld duurzame tandenborstels). 

Poetsbeweging en poetshouding

Mondzorgverleners adviseren ouders en jeugdigen om met een handtandenborstel in een rustige heen en weergaande beweging te poetsen en met een elektrische tandenborstel door de bewegende tandenborstelkop tegen de tand of kies te houden. Met beide tandenborstels is het van belang om langs het tandvlees met een beetje druk (niet krachtig) te poetsen en een vaste poetsvolgorde aan te houden volgens de drie B’s: de tanden in de onderkaak eerst aan de Binnenkant, dan aan de Buitenkant en ten slotte Bovenop te poetsen en daarna in een zelfde volgorde de tanden in de bovenkaak. Vanaf de puberleeftijd (13/14 jaar) wordt een element toegevoegd aan de mondverzorging: het interdentaal reinigen met behulp van een tandenstoker, een flossdraad of een interdentale borstel (voor instructie, verwijs naar de mondzorgverlener, en/of folder “Mondzorg – Tanden poetsen”, of kijk naar paragraaf ‘Materialen voor professionals en ouders’).

Het Ivoren Kruis adviseert ouders uit te proberen welke poetshouding het prettigst is voor het (na)poetsen, waarbij zij goed in de mond van het kind kunnen kijken en het hoofd voldoende ondersteunen. Bij baby’s en peuters is het advies om liggend te poetsen bijvoorbeeld op aankleedkussen. Bij jonge kinderen kan dat bijvoorbeeld op schoot zijn, of door schuin achter het kind te gaan staan. Verwijs ouders voor tips over poetshoudingen naar de folder “Tandenpoetsen kinderen”.

In de aanbevelingen staat hoeveel tandpasta met fluoride bij kinderen wordt geadviseerd. Een dagelijks te veel aan fluoride kan namelijk leiden tot fluorose. Fluorose manifesteert zich als verkleuringen en misvorming van het tandglazuur. Het heeft meestal geen invloed op de gezondheid of de functionaliteit van het gebit. Als de basisadviezen worden opgevolgd, ontstaat geen fluorose. Aanvullend gebruik van fluoride dient alleen op advies van een mondzorgverlener plaats te vinden [8]. Uit onderzoek is verder naar voren gekomen dat kinderen van vijf die na het poetsen alleen uitspugen en niet naspoelen minder gaatjes hebben dan kinderen die dat wel doen [48].

Ten slotte moeten fluoride houdende (peuter)tandpasta’s buiten het bereik van jonge kinderen opgeborgen worden i.v.m. het risico op vergiftiging bij inname van grote hoeveelheden.

De werkgroep benoemt dat er bij sommige ouders angst voor het gebruik van fluoride is, bijvoorbeeld omdat zij fluoride verwarren met fluor (een giftig gas). Fluoride is bij normaal gebruik veilig [7]. 

Indien ouders geen fluoride willen gebruiken, is het belangrijk hen te informeren over het verhoogde risico op cariës en hen door te verwijzen naar een mondzorgverlener voor persoonlijk advies. Er zijn fluoridevrije tandpasta’s op de markt, maar de effectiviteit hiervan voor cariëspreventie is niet bewezen. Extra aandacht voor mondhygiëne, een suikerarm dieet en regelmatige tandartscontroles zijn dan extra belangrijk om het cariësrisico te beperken. 

De werkgroep beveelt aan om ouders met hun kind bij het doorbreken van de eerste tand (d.w.z. rond de leeftijd van 5 á 6 maanden) actief toe te leiden naar een mondzorgverlener (zie module Samenwerken voor mondgezondheid). Op basis van zelfgerapporteerde cijfers uit de gezondheidsenquete van het CBS ging in 2023 36,9% van de kinderen van 0-4 jaar minimaal 1 keer per jaar naar de tandarts, in de leeftijd van 4-12 ligt dit percentage een stuk hoger, op 94,4% (Contacten met de mondhygiënist, orthodontist en kaakchirurg tellen niet mee) [10].

In de e-learning Mondgezondheid in de JGZ (2021) worden praktische adviezen gegeven over melkvoeding, zoals:

• Wanneer een kind in de nacht telkens kleine porties (moeder)melk, melkvervangers of gezoete drankjes drinkt, is het risico op cariës bijzonder groot. Geef daarom geen (melk)voeding, melkvervangers, eten of drinken mee naar bed.
• Vanaf een maand of zes kan een kind gaan leren uit een open beker te drinken. Adviseer (op basis van de ontwikkeling van het kind) vanaf ongeveer negen maanden geen gebruik van een anti-lekbeker, tuitbeker, rietjesbeker of zuigfles. De zuigfles moet direct opgedronken worden in plaats van de hele dag door, en geen zuigfles ’s nachts geven.
• Spenen worden nog steeds weleens in suiker of zoetigheid gedoopt. Dit dient ten sterkste ontraden te worden.
• Zie voor meer adviezen de e-learning Mondgezondheid in de JGZ (2021). Tijdens publicatie van deze richtlijnmodule (2025) is de e-learning Mondgezondheid in de JGZ uit 2021 nog niet herzien n.a.v. de publicatie van het nieuwe cariespreventieadvies van het Ivoren Kruis (2025). 

• De patiënten informatie in de klinische praktijkrichtlijn Mondzorg voor Jeugdigen [7];
• Zie ook de folder over het Melkgebit van het Ivoren Kruis;
• Posters met tips voor een gezond kindergebit: Campagne: tips voor gezonde tanden van je kind | KNMT. Zie ook www.mondhygienisten.nl;
• Folder over mondzorg in eenvoudige taal: Mondzorg – Tanden poetsen – zie ook www.steffie.nl;
• Vertaalde voorlichtingsfilmpjes: Voorlichtingsfilm AZC klas – Poetsbus, Oudervoorlichting peuters en kleuters (Arabisch, Engels en Farsi) – Poetsbus, Oudervoorlichting peuters en kleuters (Turks) – Poetsbus;
• Folder over eetmomenten: Chrono-nutrition, het Voedingscentrum;
• Praatplaat mondzorg voor laaggeletterden: Mondverzorging is er ook in variant met tandarts/mondhygiënist;
• www.groeigids.nl, bijvoorbeeld Gebit;
• Folder Mondzorg, Pharos;
• Folder “Mondzorg voor mensen met een verstandelijke beperking”, Ivoren Kruis;
• Folder “Mondpiercings en mondgezondheid”, Ivoren Kruis;
• Folder “Wisselen”, Ivoren Kruis;
• Gebitsgroeiboekje, HU/KNMT ;
• Ouders van jonge kinderen kunnen elektrische tandenborstels met muziekjes en lichtjes gebruiken of een beloningsystemen, zoals een poetskalender met stickers.

Tandenpoetsen, napoetsen, regels rondom snoep en frisdrank kunnen in gezinnen strijd opleveren. Het vraagt motivatie, geduld en volharding van ouders en jeugdigen zelf om de adviezen toe te passen [6]. JGZ-professionals motiveren ouders en jeugdigen om de adviezen op te nemen in hun dagelijkse (gezins)routine en toeleiding naar een mondzorgverlener op te volgen. Gesprekstechnieken op basis van motiverende gespreksvoering kunnen hierbij helpen. Zie ook: Praktijkmodule Gespreksvoering in de Jeugdgezondheidszorg. Het is belangrijk te erkennen dat niet alle gezinnen dezelfde mogelijkheden en omstandigheden hebben en dat voldoen aan de adviezen voor sommige gezinnen niet haalbaar is.
 

Er kunnen verschillende redenen zijn waarom ouders en jeugdigen een bezoek aan een mondzorgverlener mijden. Door werkgroepleden werden de volgende veelgehoorde redenen genoemd:

• Ouders denken dat het bezoek aan de mondzorgverlener geld kost
• Ouders zijn niet op de hoogte dat zij met een baby of jong kind al terecht kunnen bij de mondzorgverlener
• Ouders en jeugdigen kunnen angst hebben voor een bezoek aan de mondzorgverlener
• Ouders gaan zelf niet en schamen zich hiervoor, waardoor de drempel om met hun kind naar een mondzorgverlener te gaan hoog is

Voor algemene informatie en tools omtrent het signaleren van ongezonde voeding en inadequaat eetgedrag wordt verwezen naar de JGZ-richtlijn Voeding en eetgedrag. Inspectie van mond- en keelholte bij baby’s vindt al standaard plaats bij het eerste onderzoek door de jeugdarts als onderdeel van het algemeen lichamelijk onderzoek, waarbij aangeboren afwijkingen als schisis of spruw gevonden kunnen worden. Na deze leeftijd voert de jeugdarts of de jeugdverpleegkundige het onderzoek alleen op indicatie uit, bijvoorbeeld om een algemene indruk te krijgen van de mondgezondheid (pluis/niet pluis), bij preventie endocarditis bij aangeboren hartafwijkingen, bij voedingsproblemen mogelijk o.g.v. een schimmelinfectie van het mondslijmvlies (bijvoorbeeld spruw, door Candida Albicans), bij pijnklachten, of op verzoek van ouders. 

Deze module richt zich specifiek op de (organisatie van) samenwerking tussen JGZ en mondzorgverleners.

Het is echter van belang dat het onderwerp “mondgezondheid” in brede context onder de aandacht wordt gebracht, niet alleen in samenwerking met zorgverleners als logopedisten, diëtisten, en mondzorgverleners maar ook bij bijv. scholen en kinderdagverblijven. De JGZ-professional speelt in de diverse samenwerkingsverbanden een belangrijke rol en kan het onderwerp “mondgezondheid” ook in die gremia onder de aandacht brengen. Denk daarbij ook aan onderwerpen als gezonde traktaties, gezonde kantine, het belang van tandenpoetsen en het belang van regelmatig bezoeken van een mondzorgverlener.  Programma’s als Gezonde School en Gezonde Kinderopvang lenen zich bij uitstek voor dit soort informatieverstrekking.

1. Hoe kan samenwerking tussen JGZ en mondzorgverleners worden georganiseerd?

Alle kinderen van 0-18 jaar hebben recht op mondzorg (d.w.z. controles en relatief simpele behandelingen), die wordt vergoed uit het basispakket (d.w.z. zonder eigen bijdrage en, zonder eigen risico, en ook voor kinderen zonder verblijfsvergunning, via het COA). Zorgverzekeraars kunnen om een eigen bijdrage vragen voor sommige behandelingen. 

Het toeleiden naar de mondzorgverlener betreft daarmee dus een populatieaanpak en geen hoog-risicostrategie. In de tandheelkundige richtlijn “Mondzorg voor Jeugdigen preventie en behandeling van cariës” wordt aangeraden dat kinderen vanaf doorbraak eerste tand (op de leeftijd van 5/6 maanden) met regelmaat voor controle naar een mondzorgverlener gaan [7]. In Nederland is samenwerking tussen JGZ en mondzorgverleners in twee verschillende projecten geëvalueerd; Gezonde Peutermonden [1] en GigaGaaf! [2]. Beide projecten bieden een klein voordeel voor de preventie van cariës, maar er is niet of nauwelijks verschil in uitkomsten tussen de interventies. (zie onderbouwing in Aanbeveling 2, module Preventie Cariës). 

De JGZ organisatie bepaalt zelf hoe de toeleiding en samenwerking naar de mondzorgverlener plaatsvindt. Het wordt daarbij aangeraden dat de JGZ organisatie lokale afspraken met mondzorgverleners in de regio maakt, zodat actieve toeleiding mogelijk is (zie ‘Toeleiden van kinderen vanaf doorbraak eerste tand naar mondzorgverlener’). Voor algemene informatie over samenwerking tussen JGZ en mondzorgverleners zie Praktijkkaart Tandarts & Jeugdarts.

In onderstaande flowdiagram worden de stappen om kinderen toe te leiden naar de mondzorgverlener schematisch weergegeven.  

Om kinderen toe te leiden tot een mondzorgverlener geeft de JGZ-medewerker aan de ouder/verzorger het belang van goede mondgezondheid aan. Bij een contact voor of rond de doorbraak van de eerste tand bij 5/6 maanden^* vraagt de JGZ-medewerker aan de ouder/verzorger of het kind al bij een mondzorgverlener is geweest. Als dat het geval is, dan hoeven ouders en kinderen niet verder gemotiveerd te worden een mondzorgverlener te bezoeken en kan worden gevraagd hoe die ervaring is geweest en wat de verdere afspraken zijn met de mondzorgverlener. Als ouders en kinderen geen mondzorgverlener hebben bezocht, dan volgt de vraag of de ouder toegang heeft tot een mondzorgverlener en bereid is om met hun kind naar de mondzorgverlener te gaan. Als ouder aangeeft nog geen toegang te hebben tot een mondzorgverlener, dan vraagt de JGZ-medewerker de ouder om een mondzorgverlener te bezoeken. Het is aan te raden (maar geen verplichting) dat de JGZ-medewerker aangeeft bij welke mondzorgverleners het kind terecht kan (zie ‘Hoe samenwerking met mondzorgverleners vorm te geven’).

Afhankelijk van de afspraken tussen de JGZ en de mondzorgverleners over hoe de toeleiding van het kind naar de mondzorgverlener plaatsvindt, wordt óf de ouder gevraagd een afspraak bij de mondzorgverlener voor het kind te maken (passieve toeleiding) óf stuurt de JGZ-medewerker, na overleg met ouders, een brief/mail aan de mondzorgverlener met de vraag het kind op te roepen (warme toeleiding). Noteer in het digitale dossier wat er is afgesproken. Bij het volgende contact wordt navraag gedaan of het kind bij de mondzorgverlener is geweest. Indien dit het geval is, dan hoeven ouders en kinderen niet verder gemotiveerd te worden een mondzorgverlener te bezoeken. Als dit niet het geval is, dan worden de stappen herhaald óf, indien dit mogelijk is op de JGZ locatie, worden de ouder en kind naar een mondzorgcoach die op de JGZ-locatie aanwezig is toegeleidt. In de loop van 2025 komt een betaaltitel beschikbaar voor een mondzorgcoach die op de locatie van de JGZ werkt (zie ‘Stappenplan om een mondzorgverlener aan te trekken op de JGZ-locatie’). Bij voorkeur komt het kind voor het einde van het eerste levensjaar bij de mondzorgverlener aan.

^*vanuit het LPK worden niet alle kinderen gezien op vaste leeftijden. Het advies is om kinderen rond 5/6 maanden naar een mondzorgverlener toe te leiden, in verband met de doorbraak van de eerste tand en in ieder geval voor het eerste levensjaar.

Flowdiagram toeleiden kinderen naar mondzorgverlener*.

*Deze flowdiagram geldt ook voor asielzoekers, kinderen/jeugdigen die geboren zijn in een ander land en als vluchteling hier zijn gekomen en AMV’ers (alleenstaande minderjarige vluchtelingen). 

Alle kinderen van 0-18 jaar hebben recht op mondzorg (d.w.z. controles en relatief simpele behandelingen), die wordt vergoed uit het basispakket (d.w.z. zonder eigen bijdrage en, zonder eigen risico, en ook voor kinderen zonder verblijfsvergunning, via het COA). Zorgverzekeraars kunnen om een eigen bijdrage vragen voor sommige behandelingen. 

Dat de JGZ samenwerkt met mondzorgverleners gaat niet vanzelfsprekend en kost tijd. Daarom is in deze richtlijn besloten dat de JGZ organisatie zelf bepaalt welke samenwerkingsstructuur zij hanteren (bijv. alleen passief toeleiden, warm toeleiden of een mondzorgcoach op de JGZ locatie laten plaatsnemen). Het is aan te raden dat de samenwerkingsstructuur per JGZ organisatie wordt opgezet en jaarlijks wordt geactualiseerd. Randvoorwaarden voor samenwerking zijn o.a. dat:

a) voldoende tijd beschikbaar is om de samenwerking op te zetten 

b) er voldoende mondzorgpraktijken zijn die openstaan voor het aannemen van kinderen en 

c) de JGZ en de mondzorgpraktijken overeenstemming bereiken over de vorm van samenwerking.

In 3.5 Stappenplan voor het opzetten van de samenwerking Actief toeleiden kinderen naar mondzorgpraktijk volgt een voorbeeld van een stappenplan wat gevolgd kan worden om de daadwerkelijke samenwerking vorm te geven. Voor algemene informatie, zie Praktijkkaart Tandarts & Jeugdarts.

Dit optionele stappenplan voor actief toeleiden, met voorbeeldbrieven en producten, zijn onder de naam GigaGaaf-to-go! te downloaden vanaf de website van het Ivoren Kruis (Ivoren Kruis — Wat is GigaGaaf-to-go!).

1. In het kinddossier kunnen vragen worden opgenomen m.b.t. tandenpoetsen (https://decor.nictiz.nl/pub/jeugdgezondheidszorg/BDS413/?elementInfo=true; BDS 188) en bezoek mondzorgverlener (https://decor.nictiz.nl/pub/jeugdgezondheidszorg/BDS413/?elementInfo=true; BDS 190)

2. Breng mondzorgpraktijken in de buurt van de JGZ-locatie, in kaart. 

• Voor tandartsen, zie website: https://tandartsregister.nl/;
• Voor mondhygiënisten, zie website: Vind een mondhygiënist – NVM Mondhygienisten – Consumenten;
• Eventueel zie website: ZorgkaartNederland.

3. Neem contact op met alle mondzorgpraktijken in de directe omgeving om te vragen of zij bereid zijn tot samenwerking. Het is van belang dat alle mondzorgpraktijken in uw regio de kans krijgen om te participeren. Op deze manier wordt concurrentie om patiënten voorkomen. Noteer naam contactpersoon. Zie voorbeeld brief: Download voorbeeldbrief verzoek samenwerking met mondzorgpraktijken

4. Breng randvoorwaarden en wensen van beide partijen (mondzorgverleners en JGZ)  m.b.t. samenwerking in kaart. Deze vragenlijsten kunnen ook als leidraad voor een gesprek fungeren. Zie hiervoor voorbeeldvragenlijsten: Leidraad-bij-de-vragenlijst-aan-mondzorgpraktijken-JGZ-CB.pdf; Blauwdruk vragenlijst aan JGZ CB GigaGaaf to Go; Blauwdruk vragenlijst aan mondzorgpraktijk GigaGaaf to Go

5. Bespreek de resultaten van de vragenlijsten met de contactpersonen van de mondzorgpraktijken. Maak afspraken over de samenwerkingsvorm, waarbij o.a. manier van toeleiden, manier van communiceren en eventuele terugkoppeling aan de orde komen.

6. Namen en adressen van mondzorgpraktijken die hebben aangegeven jonge kinderen te willen ontvangen, kunnen in het data systeem van de JGZ ingevoerd worden. 

7. Toeleiden mondzorg kan in het dossier worden aangemaakt als taak, activiteit of verwijzing. 

8. De brief aan de mondzorgverlener wordt gemaakt volgens de standaardprocedure in het datasysteem zoals ook bij andere verwijsbrieven gebruikelijk is. De brief dient uiteraard op een veilige manier (bijvoorbeeld via zorgmail) te worden verstuurd. Voorbeeldbrieven zie: 

• Voorbeeldbrief A Verwijzing aan ouder naar zijn of haar eigen mondzorgverlener;
• Voorbeeld brief B1 Verwijzing aan mondzorgverlener, kind na 4 weken oproepen;
• Voorbeeldbrief B2 Verwijzing aan nieuwe mondzorgverlener;
• Voorbeeldbrief C over verwijzing mondzorgverlener aan ouder
• Bij gebruik van hard copy verwijzingen, zie Verwijskaart-GigaGaaf.pdf (ivorenkruis.org)

9. Het is belangrijk bij het volgende contactmoment  navraag te doen of het kind ook daadwerkelijk bij een mondzorgverlener is geweest (zie flowdiagram in ‘Toeleiden van kinderen vanaf doorbraak eerste tand naar mondzorgverlener’).

10. Wanneer de samenwerking is opgestart is een terugkoppeling naar de mondzorgpraktijken aan te raden met daarin informatie over hoeveel mondzorgpraktijken meedoen en hoe de eerste ervaringen zijn. Zie voorbeeldbrief: Voorbeeldbrief D aan mondzorgverlener na start samenwerking.

In de loop van 2025 komt er een betaaltitel beschikbaar voor een mondzorgverlener die preventieve mondzorgconsulten kan uitvoeren op een JGZ locatie [61]. Deze mondzorgcoach is een tandarts of (geregistreerd-)mondhygiënist met minimaal een HBO werk- en denkniveau. JGZ organisaties kunnen op hun locatie de gelegenheid hiervoor creëren in een aparte ruimte, tijdens spreekuren. JGZ-professionals kunnen ouders erop wijzen dat deze mondzorgverlener voor hun kinderen beschikbaar is (zie flowdiagram in ‘Toeleiden van kinderen vanaf doorbraak eerste tand naar mondzorgverlener’). JGZ organisaties die de gelegenheid willen creëren voor een mondzorgcoach op hun locatie worden geadviseerd na te gaan hoe de uitvoering, eisen en organisatie vormgegeven kunnen worden. Neem voor meer informatie contact op met gezondepeutermonden@hu.nl).

De aanbevelingen in deze module zijn gebaseerd op de KIMO richtlijn “Klinische praktijkrichtlijn Mondzorg voor Jeugdigen Preventie en behandeling van cariës (2020) [7] en het Advies Cariëspreventie. Het Advies Cariëspreventie is opgesteld door het Adviescollege Preventie Mond- en Tandziekten van het Ivoren Kruis [60]. 

De Good Practice statements in module ‘Preventie Cariës’ en module ‘Samenwerken voor mondgezondheid’ zijn gebaseerd op het onderzoek naar GigaGaaf! [2] en Gezonde Peutermonden [1]. Het RoB2 instrument is gehanteerd voor het bepalen van het risico op bias van de individuele studies. De GRADE-methodiek is gehanteerd voor het graderen van de beschikbare evidence.

Deze richtlijn is ontwikkeld door de werkgroep Mondzorg en het TNO-projectteam: 

• Dagmar Schaap-Burggraaf (arts maatschappij en gezondheid, namens AJN)
• Lucy Smit (jeugdarts, arts Maatschappij en Gezondheid, namens AJN)
• Maaike Kok (jeugdarts KNMG en arts Maatschappij en Gezondheid, namens AJN)
• Rifka Efrat (Jeugdarts KNMG, namens AJN)
• Saskia den Ambtman (jeugdarts KNMG en arts Maatschappij en Gezondheid, namens AJN)
• Sharifa Wekker (jeugdarts en arts Maatschappij en Gezondheid, namens AJN)
• Jaimy de Vries (jeugdverpleegkundige namens V&VN)
• Sanne Houtepen- de Jong (jeugdverpleegkundige, namens V&VN)
• Iris Niks-Boon (algemeen tandarts, namens KNMT)
• Saskia Dijkstra (algemeen tandarts, namens KNMT)
• Lina Jasulaityte (kindertandarts, namens KNMT)
• Puck van Meurs (kindertandarts, namens KNMT en NVvK)
• Mandy Heikamp (beleidsadviseur richtlijn, namens KNMT)
• Milou Munk (beleidsadviseur specialisatie mondzorg jeugd, namens KNMT)
• Ellen Bol (mondhygiënist, extern directeur en bestuursadviseur NVM, namens NVM)
• Sylvia van Houten (mondhygiënist, bestuurslid NVM-mondhygiënisten, namens NVM-mondhygiënisten)
• Helma Ario Soeriowardojo (tandheelkundig preventie medewerker, persoonlijke titel)
• Nynke Blanksma (docent kindertandheelkunde en cariologie, namens NVvK)
• Dorothee Quant (docent Mondzorgkunde, namens Ivoren Kruis)
• Katarina Jerkovic (hoogleraar publieke gezondheid en mondzorg, HU / ACTA) 

Vanuit TNO zijn daar de volgende mensen bij aangesloten:

• Caren Lanting, arts-epidemioloog, richtlijnontwikkelaar/ richtlijnmethodoloog
• Katharina Preuhs, onderzoeker, richtlijnontwikkelaar
• Hristiyanna Ivanova, onderzoeker, richtlijnontwikkelaar
• Annemarie Schuller, tandheelkundig epidemioloog TNO / universitair hoofddocent CTM-UMCG
• Eline Vlasblom, projectleider, richtlijnontwikkelaar

Bij de ontwikkeling van deze richtlijn is het patiëntenperspectief meegenomen. Tijdens de conceptfase van de richtlijnontwikkeling werden ouders van kinderen (0-18 jaar) via sociale media betrokken. De richtlijnontwikkelaars legden de aanbevelingen in uit de conceptmodules voor aan ouders via een online vragenlijst. Deze aanbevelingen bevatten adviezen die jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen aan ouders en jeugdigen geven over mondgezondheid, de preventie van cariës en tandarts/mondzorgverlenerbezoeken. Ouders konden hun mening geven over de duidelijkheid, relevantie en bruikbaarheid van deze adviezen en specifieke suggesties ter verbetering doen.
 

In totaal reageerden 87 ouders op de vragenlijst, waarvan 73% de adviezen duidelijk genoeg vond. Enkele veelvoorkomende punten van feedback waren:
•    Het belang van adviezen duidelijk aangeven (bijvoorbeeld waarom het belangrijk is om het aantal eetmomenten per dag te beperken);
•    Adviezen ondersteunen met afbeeldingen en/of duidelijke instructies of instructievideo’s voor ouders;
•    De adviezen laten aansluiten bij de ouders en jeugdige;
•    Ouders informeren dat tandartsbezoeken voor kinderen in het basispakket zijn opgenomen.
De suggesties van ouders zijn overwogen en waar mogelijk in de aanbevelingen verwerkt.

De Richtlijn Autorisatie Commissie van het NCJ heeft vanwege het ontbreken van de randvoorwaardelijke borging aangegeven dat mogelijk niet alle JGZ organisatie de methode zoals beschreven in GigaGaaf! en Gezonde Peutermonden praktisch kunnen uitvoeren. Daarom wordt in deze richtlijn wel aanbevolen om ouders bij 5/6 maanden toe te leiden naar de mondzorgverlener, maar is het voor JGZ organisaties niet verplicht te werken volgens deze twee methoden.