Richtlijn: Motorische ontwikkeling (2019)
16. Neurologisch onderzoek
Hierna volgen neurologische onderzoeken per leeftijdscategorie die in de tweede of derde lijn kunnen worden uitgevoerd of door een kinderfysiotherapeut (tabel 1).
Zuigelingen (0-1;6 jaar)
Op basis van de beschrijvingen van Touwen11 met betrekking tot de neurologische ontwikkeling van zuigelingen is er een gestandaardiseerd leeftijdsspecifieke neurologisch onderzoek ontstaan voor deze doelgroep: de Touwen Infant Neurological Examination (TINE). Zie tabel 1. Het onderzoek richt zich met name op kleine neurologische dysfuncties en start met het observeren van het motorisch gedrag van het kind in rugligging, buikligging, zittend en tijdens het reiken en grijpen. Bij oudere kinderen wordt ook naar de motorische bewegingen gekeken tijdens het staan en lopen.
Tijdens het eerste gedeelte van het onderzoek worden ook het optrekken tot zit, de zijwaartse steunreactie, de houding tijdens buikligging en de houding tijdens het optillen geëvalueerd. Hierbij is de variabiliteit in houding en bewegingen erg belangrijk. Het laatste deel van het onderzoek bestaat uit een evaluatie van de hersenstamreacties, het visuomotorisch functioneren, de spiertonus en verschillende reflexen. Het afnemen van het onderzoek duurt 15-20 minuten en de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid blijkt goed te zijn227.
Baby’s tonen General Movements (GM’s). Het beoordelen van GM’s zou informatie kunnen geven over het functioneren van het brein226,230. Experts verschillen van mening over het nut van het beoordelen van GM’s door de JGZ. Enkele leden van de werkgroep en enkele geïnterviewde experts geven aan dat het beoordelen van de kwaliteit van GM’s zinvolle informatie geeft over de neurologische ontwikkeling van kinderen in de leeftijd van 0-3 maanden. Kinderen bij wie geen motorische ontwikkelingsproblemen worden geconstateerd op basis van het VWO, kunnen desondanks wel duidelijk afwijkende GM’s hebben op basis van een cerebrale parese. Door middel van het beoordelen van de GM’s zouden motorische ontwikkelingsproblemen vroegtijdig opgespoord kunnen worden waardoor interventies vroegtijdig gestart kunnen worden.
Voor een adequate beoordeling van de kwaliteit van deze GM’s wordt er gebruik gemaakt van video-opnames. Een kind wordt gedurende 3-5 minuten gefilmd terwijl het beweegt (liggend op de rug). Deze videobeelden worden achteraf beoordeeld waarbij met name gelet wordt op de variatie en complexiteit van de bewegingen die het kind laat zienexpert opinion. De prevalentie van ‘zeker’ abnormale GM’s in de algehele populatie is 3.7%, en dat van ‘milde’ abnormale GM’s 25%228. Wetenschappelijk bewijs voor de voorspellende waarde van GM’s voor een neurologische stoornis is alleen gevonden voor een hoogrisicopopulatie (bijvoorbeeld prematuren) en kan niet worden gegeneraliseerd naar de algehele populatie228.
De leden van de projectgroep en enkele geïnterviewde experts geven aan dat het goed kunnen afnemen en beoordelen van GM’s erg lastig is. Hiervoor is veel scholing (en tijd) vereist. Van de jeugdartsen mag niet worden verwacht dat ze deze test valide af kunnen nemen binnen een consult. Vaak zijn de prematuren, voor wie de afname van deze test het meest zinvol wordt geacht, al in beeld bij een ‘follow-up poli prematuren’ waar ze nauwlettend in de gaten worden gehouden. Het beoordelen van GM’s binnen de JGZ heeft volgens experts daarom geen meerwaarde. Wel is het goed dat de JGZ na gaat of de premature baby inderdaad naar een follow-up poli gaat. Ook vinden ze het zinvol dat de JGZ-professional zich bewust is van het feit dat GM’s beoordeeld kunnen worden. Verder zou de kennis die verkregen kan worden bij scholing in het beoordelen van GM’s, kunnen worden toegepast bij de beoordeling van het VWO en BFMT.
Peuters en kleuters (1;6-4 jaar)
Voor peuters en kleuters bestaat er ook een gestandaardiseerd neurologisch onderzoek30; zie tabel 1. Het is een leeftijdsspecifieke methode om disfuncties te detecteren en om de neurologische ontwikkeling van peuters en kleuters te evalueren. Het neurologisch onderzoek bestaat voornamelijk uit het observeren van spontaan vertoond neuromotorisch gedrag in verschillende (speel)situaties30,156. Hierbij wordt onder andere gekeken naar bewegingsaspecten gedurende het grijpen, zitten, kruipen, staan, en lopen. Daarnaast wordt gekeken naar het hoofd (het beoordelen van de hersenzenuwfuncties) en naar het sensomotorisch functioneren door middel van manipulatie12. De betrouwbaarheid en validiteit van dit onderzoek wordt momenteel in internationaal verband onderzocht. Het afnemen van het onderzoek duurt 30 minuten12. Om die reden is het praktisch niet uitvoerbaar in de JGZ.
Kinderen vanaf 4 jaar
Om neurologisch onderzoek bij kleuters vanaf 4 jaar uit te voeren, wordt het Modified Touwen onderzoek gebruikt12, zie tabel 1. Het is een gestandaardiseerd en leeftijdsspecifiek onderzoek dat zich met name richt op kleine neurologische afwijkingen (minor neurological disorders). Het onderzoek bestaat uit acht clusters: houding, reflexen, onwillekeurige bewegingen, geassocieerde bewegingen, coördinatieproblemen, problemen met fijne manipulatie, problemen met de sensoriek en problemen met betrekking tot de hersenzenuwen12. De betrouwbaarheid van dit onderzoek blijkt matig tot goed te zijn wanneer het onderzoek wordt uitgevoerd in een relatief gezonde populatie229.Het afnemen van het onderzoek duurt 30 minuten en is om die reden niet geschikt voor afname in de JGZ.
Tabel 1. Overzicht van neurologische onderzoeken per leeftijdscategorie die op indicatie uitgevoerd zouden kunnen worden in de 2e of 3e lijn, of door een kinderfysiotherapeut.
Onderzoek | Doelgroep | Inhoud | Afgenomen door | Testduur | Validiteit | Betrouwbaarheid |
Touwen Infant Neurological Examination (TINE)227 | Zuigelingen (0-1,5 jaar) |
De volgende onderdelen worden onderzocht:
|
Artsen en paramedici | 15-20 minuten | Onbekend | Goed |
Hempel onderzoek30,231 | Peuters en kleuters (1,5 - 4 jaar) | Bewegingsaspecten gedurende het grijpen, zitten, kruipen, staan en lopen worden beoordeeld. Daarnaast wordt gekeken naar het hoofd (het beoordelen van de hersenzenuwfunctie) en naar het sensomotorisch functioneren door middel van manipulatie | Artsen en paramedici | 30 minuten | Onbekend | Interbeoordelaars-betrouwbaarheid: voldoende |
Modified Touwen onderzoek73 | Vanaf 4 jaar | De volgende 8 clusters worden onderzocht: houding; reflexen; onwillekeurige bewegingen; geassocieerde bewegingen; coördinatieproblemen met fijne manipulatie; -problemen met de sensoriek; problemen met betrekking tot de hersenzenuw | Artsen en paramedici | 30 minuten | Onbekend | Matig-goed229 |