Richtlijn: Angst (2016)

Problematische angst en angststoornissen bij kinderen en jongeren kunnen door verschillende factoren veroorzaakt en beïnvloed worden. Risicofactoren bedreigen een gezonde ontwikkeling van een (kwetsbare) jeugdige, beschermende factoren bevorderen de ontwikkeling en bieden een tegenwicht voor de risicofactoren (Masten & Garmezy, 1985). Beschermende factoren kunnen ook helpen bij een veerkrachtige reactie in moeilijke situaties (Rutter, 1987).
Wanneer de JGZ-professional kennis heeft van de aanwezige risicofactoren en beschermende factoren kan hij inschatten wat de verhouding draagkracht en draaglast van een jeugdige en/of het gezin is (zie Balansmodel). Daarnaast bieden risicofactoren en beschermende factoren aangrijpingspunten voor de uitvoering van de taken van de JGZ (signaleren, normaliseren, voorlichten, adviseren, ondersteunen, begeleiden en toeleiden naar zorg) en in te zetten interventies. De factor moet dan wel beïnvloedbaar zijn (Luthar, Lyman, & Crossman, 2014). Factoren die niet beïnvloedbaar zijn (zoals IQ of biologische factoren) kunnen wel een signaleringsfunctie hebben.

Het is belangrijk om te realiseren dat het niet altijd om oorzakelijke verbanden gaat (Boer, 2011): de risicofactoren en beschermende factoren die in longitudinale studies naar voren zijn gekomen bepalen gemiddeld gezien de mate van angst in een groep jeugdigen, vaak in samenhang met elkaar (Vasey, Bosmans, & Ollendick, 2014). Dit zegt echter niets over een individuele jeugdige. De optelling van meerdere risicofactoren vergroot wel de kans op een ongunstiger uitkomst bij een jeugdige.

Weging van risicofactoren en beschermende factoren
Het balansmodel, zoals dit in de JGZ wordt gebruikt, geeft een overzicht van het samenspel van risicofactoren en beschermende factoren bij de ontwikkeling van een jeugdige (Bakker, Bakker, Van Dijke, & Terpstra, 1998). Het evenwicht tussen draaglast en draagkracht van de jeugdige en het gezin is hierbij van essentieel belang. Draaglast is het geheel aan taken die jeugdigen (en gezinnen) dienen te vervullen. Risicofactoren of bepaalde gebeurtenissen kunnen het uitvoeren van de taken moeilijker maken en daardoor de draaglast vergroten. Bij draagkracht gaat het om het geheel aan competenties en beschermende factoren waarover jeugdigen (en gezinnen) beschikken die hen helpen met deze taken en risicofactoren om te gaan. In het kader van angstproblematiek kan de draagkracht bijvoorbeeld vergroot worden door psycho- educatie of interventies gericht op de jeugdige of op het gezin.

 Aanbevelingen

• De JGZ-professional heeft kennis van de risicofactoren en beschermende factoren (balansmodel) bij angst voor de inschatting van de verhouding draagkracht en draaglast van een jeugdige en/of het gezin.
• De JGZ-professional besteedt aandacht aan de te beïnvloeden risicofactoren en beschermende factoren die binnen het aandachtsveld van de JGZ vallen:

> Het versterken van opvoedingsvaardigheden; aandacht voor autonomie van de jeugdige, sensitiviteit en regels.
> Hulp bieden bij conflicthantering in gezinnen met een dreigend familieklimaat.
> Bij kinderen van ouders met psychische (angst)problemen: aandacht geven aan de gezonde kanten van de ouder met problemen, de gezonde ouder ondersteunen in diens ouderrol en psycho-educatie over mogelijke overdracht van angst.
> Tips geven voor sociale steun: de ouders of het kind helpen bij het vinden van een ondersteunend netwerk of belangrijke andere volwassene/vertrouwenspersoon.
> Tips geven voor gezinscohesie en betrokkenheid bij elkaar van de gezinsleden:
aandacht voor en leuke dingen doen met elkaar.
> Het vergroten van eigenwaarde en copingvaardigheden van de jeugdige, helpen bij het ombuigen van een negatieve denkstijl naar een positieve denkstijl.
> Stimuleren van een positieve ontwikkeling bij de jeugdige: vergroten van sociaal-emotionele vaardigheden, vinden van een plezierige vrijetijdsbesteding, vergroten van de binding met de omgeving (bijvoorbeeld door op een club te gaan, vriendschappen stimuleren), waardering voor positief gedrag.

• De JGZ-professional is extra alert bij ouders en jeugdigen uit andere (sub)culturen in het herkennen van risicofactoren en problematische angst.
• De JGZ-professional houdt oog voor andere onderliggende of bijkomende problematiek die angstsymptomen kan uitlokken of versterken.
• De JGZ-professional is extra alert op angstproblematiek na ingrijpende levensgebeurtenissen en traumatische ervaringen en vraagt actief door naar angstsymptomen.