Voor gezonde voeding is zowel de samenstelling als de hoeveelheid van wat gegeten wordt van belang. De basis voor de voedingsadvisering aan kinderen (en hun ouders) vanaf 1 jaar zijn de Richtlijnen goede voeding van de Gezondheidsraad [57][58][59][60][61][153]. De website van de Gezondheidsraad biedt een samenvatting van deze richtlijnen in kwalitatieve termen Deze linkt opent in een nieuw tabblad aan.
2.1.2.1 Productgroepen
Producten zijn ingedeeld in productgroepen op basis van overeenkomst in botanische en/of genetische herkomst en nutriëntensamenstelling. In de meeste gevallen is deze indeling éénduidig. Naast het advies van de Gezondheidsraad bepalen de nutriëntensamenstelling en/of de nutriëntdichtheid of voedingsmiddelen in de Schijf van Vijf passen of niet. Uit deze productgroepen passen alleen de gezondere voedingsmiddelen in de Schijf van Vijf. Voedingsmiddelen die (te veel) voedingsstoffen met een mogelijk ongunstig effect op de gezondheid bevatten, namelijk zout, suiker, transvet of verzadigd vet, of te weinig vezel, horen niet in de Schijf van Vijf. Hiervoor zijn criteria opgesteld.
2.1.2.2 Schijf van Vijf
De Schijf van Vijf laat in vijf vakken een optimale combinatie zien van productgroepen die een gunstig effect hebben op de gezondheid en die gezamenlijk voorzien in de voedingsstoffenbehoefte. Het gaat hier om de vakken 1) groente en fruit, 2) smeer- en bereidingsvetten, 3) zuivel, noten, vis, peulvruchten, vlees en ei, 4) brood, graanproducten en aardappelen en 5) dranken. Bij elk vak in de Schijf van Vijf hoort een specifiek advies over de dagelijks aanbevolen hoeveelheden voedingsmiddelen, uitgesplitst naar leeftijd en geslacht (bijlage 3). De groep vis, peulvruchten, vlees en ei bestaat uit verschillende voedingsmiddelengroepen die elk een weekadvies hebben. Door dagelijks uit deze groep een andere keuze te maken varieert men tussen plantaardige en dierlijke eiwitbronnen.
De algemene adviezen bij de voedingsmiddelen in de Schijf van Vijf zijn:
- Eet uit elk vak de aanbevolen hoeveelheden.
- Eet dagelijks groente.
- Eet dagelijks fruit.
- Kies voor de gezondere smeer- en bereidingsvetten.
- Neem dagelijks zuivel waaronder melk of yoghurt en kaas.
- Kies vaker voor plantaardige eiwitbronnen.
- Eet dagelijks ongezouten noten.
- Eet wekelijks vis, bij voorkeur vette vissoorten.
- Eet wekelijks peulvruchten.
- Beperk het eten van vlees tot niet meer dan 500 gram per week.
- Eet dagelijks voldoende volkoren of bruin brood, en kies volkoren graanproducten.
- Drink kraanwater en groene en zwarte thee, en kies voor gefilterde koffie.
- Voeg aan je eten en drinken zo min mogelijk suiker en/of zout toe.(figuur 2.1).
Figuur 2.1 Schijf van Vijf van het Voedingscentrum
2.1.2.3 Voedingsmiddelen buiten de Schijf van vijf
Binnen een gezond voedingspatroon kunnen in beperkte mate ook producten worden geconsumeerd die niet in de Schijf van Vijf staan. Deze niet-schijf- van-vijf- producten zijn in twee categorieën onderverdeeld. Op basis van de hoeveelheid energie, verzadigd vet of zout die zij per portie leveren, worden ze ingedeeld in producten die frequenter of minder frequent in een gezond voedingspatroon passen. Om de consument te helpen bij de keuze wordt in de advisering gesproken over ‘dagelijkse keuze’ en ‘wekelijkse keuze’. Frequentie en portiegrootte worden hierdoor met elkaar verbonden. Producten die aan de criteria voor energie, verzadigd vet en zout voldoen komen in de dagelijkse categorie, de overige producten komen in de wekelijkse categorie. Algemene adviezen bij producten buiten de Schijf van Vijf:
- Niet te vaak en hou het klein.
- Let op het verschil tussen wat dagelijks past in een gezond voedingspatroon en wat maar een enkele keer per week.
- Eet niet te veel bewerkt vlees. Dit telt mee bij de maximale hoeveelheid totaal vlees van 500 gram per week (voor volwassenen).
- Drink zo min mogelijk suikerhoudende dranken.
- Drink geen alcohol, of voor volwassenen in ieder geval niet meer dan één glas per dag.
2.1.2.4 Aanbevolen hoeveelheden
Aanbevolen hoeveelheden
Het Voedingscentrum heeft aanbevolen hoeveelheden per voedingsmiddelengroep per doelgroep in geformuleerd. Hierbij is rekening gehouden met het advies van de Gezondheidsraad, de voorziening in nutriënten, de praktische haalbaarheid (hoe ver wijkt de voorgestelde consumptie af van de huidige consumptie), vergelijkbaarheid tussen verschillende leeftijdsgroepen en duurzaamheid (minder dierlijk, meer plantaardig). De hoeveelheden worden uitgesplitst naar 1-8 jarigen en 9-18 jarigen. Bijlage 2 geeft deze hoeveelheden overzichtelijk weer op een invulformulier van het Voedingscentrum Deze linkt opent in een nieuw tabblad.
2.1.2.6 Gezond kiezen
Om gezond en bewust kiezen gemakkelijker te maken, heeft het Voedingscentrum een keuzetabel gemaakt. Hierin zijn voedingsmiddelen per groep vergelijkbare producten ingedeeld in drie categorieën: ‘bij voorkeur’, ‘middenweg’ en ‘bij uitzondering’. Deze categorieën helpen bij de keuze binnen een groep vergelijkbare producten. Bij de indeling van de voedingsmiddelen in deze categorieën zijn de uitgangspunten:
- De hoeveelheid verzadigd vet en transvet.
- De hoeveelheid voedingsvezels.
- De hoeveelheid zout.
- De hoeveelheid toegevoegde suiker.
- De hoeveelheid calorieën.
Voorkeursproducten bevatten minder verzadigd vet en transvet, zout en toegevoegd suiker, leveren de meeste vezels en zijn meestal minder calorierijk. Indien vaak wordt ge- kozen uit de categorie ‘bij voorkeur’ ontstaat er ruimte om ook eens iets uit de categorie ‘bij uitzondering’ te kiezen. Het gaat om een goede balans tussen gezonde en minder gezonde keuzes.