5.1 Mogelijke (niet-medicamenteuze) adviezen bij prikkelbare luchtwegen/astma.

JGZ-richtlijn Astma

1 Inleiding Ga naar pagina over 1 Inleiding

2 Achtergrondinformatie Astma Ga naar pagina over 2 Achtergrondinformatie Astma

2.1 Kernboodschappen

2.2 Definitie

2.3 Begrippen

2.4 Ziektebeeld

2.5 Differentiaaldiagnoses

2.6 Epidemiologie

2.7 Risico- en beschermende factoren

2.7.1 Rol van aanleg en omgeving

2.7.2 Binnenmilieu

2.7.3 Buitenmilieu

2.8 Gevolgen van astma

3 Signaleren en verwijzen Ga naar pagina over 3 Signaleren en verwijzen

3.1 Signaleren

3.2 Astmacontrole

3.3 Verwijzen

3.3.1 Nul tot zes jaar

3.3.2 Zes jaar en ouder

4 Preventie Ga naar pagina over 4 Preventie

4.1 Methode Rookvrij Opgroeien

4.2 Collectieve preventie

4.3 Individuele preventie

5 Begeleiden en behandelen Ga naar pagina over 5 Begeleiden en behandelen

5.1 Mogelijke (niet-medicamenteuze) adviezen bij prikkelbare luchtwegen/astma.

5.2 Zelfmanagement

5.3 Vermijden van prikkels

5.4 Leefstijl

5.5 Werk- en beroepskeuze

5.6 Lotgenotencontact

5.7 Informatie voor ouders/jeugdigen/professionals

6 Samenwerken Ga naar pagina over 6 Samenwerken

7 Totstandkoming Ga naar pagina over 7 Totstandkoming

7.1 Afbakening

7.2 Globale werkwijze

7.3 Participatie van ouders en jeugdigen

8 Verantwoording Ga naar pagina over 8 Verantwoording

8.1 Formuleren van aanbevelingen

8.2 Zoekstrategie

8.3 Overige overwegingen

8.4 Kennislacunes

8.5 Belangenverstrengeling

9 Bijlage 1: Onderbouwing Ga naar pagina over 9 Bijlage 1: Onderbouwing

9.1 Rol van blootstelling aan tabaksrook

9.2 Rol van borstvoeding

10 Bijlage 2: Overzicht van websites Ga naar pagina over 10 Bijlage 2: Overzicht van websites

Heb je vragen?

Neem voor vragen of meer informatie contact met ons op

Contact opnemen

Tabel 3.1: Mogelijke (niet-medicamenteuze) adviezen bij prikkelbare luchtwegen/astma.

^{*De hoofdbehandelaar bepaalt (afhankelijk van o.a. de ernst van de klachten, de allergie status en de gevoeligheid van de jeugdige) welke adviezen relevant zijn. De JGZ motiveert en ondersteunt jeugdigen en hun ouders bij het naleven van deze adviezen.}

Onderwerp	Advies
ROKEN	Niet roken tijdens de zwangerschap. Niet roken door de ouders en de nabije omgeving van de jeugdige. Niet roken door de jeugdige zelf. Aan rokende ouders/jeugdigen wordt geadviseerd om te stoppen met roken.
HUISSTOFMIJT	Bij bewezen allergie: Vochtbestrijding, zie onder. Woning saneren en aangepast schoonmaken. Een thuisbezoek door kinderlongverpleegkundige (indien beschikbaar) is op indicatie te plannen. Overdag luchten van de slaapvertrekken. Zorgdragen voor gladde vloeren en vervanging vloerbedekking in de slaapkamer en de rest van de woning. Beddengoed wekelijks wassen op 60 °C. Dekbed, kussen en knuffels eens per zes weken in de wasmachine wassen op 60 °C. Als dit niet mogelijk is vanwege de vulling of omdat dit niet in de wasmachine past, vervang dan het dekbed en het kussen door nieuwe die wel in de wasmachine kunnen. Kussen en knuffels kunnen een week in een plastic zak in de vriezer bij -20 0C worden bewaard en daarna gewassen en uitgespoeld. Gordijnen één- of tweemaal per jaar op 60 0C wassen. Kledingkasten dicht houden en de kleding schoon.
HUISDIEREN	Bij bewezen allergie: Contact met het betreffende huisdier vermijden. Zo mogelijk het betreffende huisdier uit de woning verwijderen (voorkeur), dier in ieder geval nooit in de slaapkamer(s) laten. Zeker geen nieuw huisdier aanschaffen.
POLLEN	Bij bewezen allergie: Hooikoortsadviezen geven: buiten een zonnebril/sportbril dragen, vaseline rond ogen en neus smeren, wasgoed niet buiten drogen, haren wassen/douchen voor het slapen gaan. Hooikoortsverwachtingen volgen via een pollenapp. Aan de hand van dergelijke berichten kan er voor gekozen worden om de medicatie aan te passen.
SCHONE LUCHT	Woning continu (24 h) ventileren. Indien aanwezig: mechanisch ventilatiesysteem aan (stand 2), klepramen/roosters open. Bij wonen nabij druk verkeer: klepramen/roosters aan de niet-aan-de-weg kant van de woning gebruiken, niet in de spits ventileren. Gebruik van irriterende stoffen in de woning vermijden. Voorbeelden van irriterende stoffen zijn: tabaksrook, rook van hout-gestookte apparaten of een open haard, (geur)kaarsen of wierook, schoonmaakmiddelen, spuitbussen en andere geurverspreiders. Afzuigkap aan bij koken en daarna een half uur aan laten staan. Indien aanwezig, mechanische ventilatie tot 30 minuten na het koken op de hoogste stand laten staan. Onderhoud van mechanische ventilatiesystemen (m.n. bij mechanische luchttoevoer/balansventilatie) en warmte-terug-win systemen. Bij mechanische ventilatie, denk aan filtervervanging en eens per vijf jaar reiniging van luchttoevoerkanalen.
VOCHT EN SCHIMMEL	Woning continu (24 h) ventileren, zie boven. Woning goed en gelijkmatig verwarmen (overdag tussen 18 en 20 0C, overdag niet hoger dan 22 0C en ’s nachts niet lager dan 18 0C). Woning regelmatig luchten door ramen tegen elkaar te openen, maar niet bij regen of mistig weer. Niet luchten als het kind in de kamer is en na een uur weer dichtdoen zodat temperatuurverschillen in huis niet te groot worden. Bij douchen of koken extra goed ventileren: afzuigkap na het koken een half uur aan laten staan. Douchen met raam naar buiten open (als dat mogelijk is) en de deur naar de rest van het huis dicht. Indien aanwezig, mechanisch ventilatiesysteem op de hoogste stand en tot een half uur na douchen/koken op deze stand laten staan. Vochtproductie beperken: deksel op de pan bij koken, was niet binnen drogen of gebruik maken van een wasdroger, bij voorkeur één met een afvoer naar buiten. Bij condens wasdrogers de opvangbak na gebruik legen. Tijdens gebruik van de wasdroger goed ventileren.
LUCHTVERONTREINIGING	Het RIVM geeft smogwaarschuwingen af. Jeugdigen die gevoelig zijn voor luchtverontreiniging kunnen bij fietsen, lopen of joggen een route kiezen die niet langs drukke wegen en kruispunten gaat. Bij smog door ozon kunnen daarvoor gevoelige jeugdigen er voor te kiezen om in de middag en vroege avond niet buiten te sporten.
VOEDING	Adviseer gezonde voeding, om een gezond gewicht behouden en overgewicht tegen te gaan (zie JGZ Richtlijnen Voeding en eetgedrag en Overgewicht) Gewichtsreductie bij overgewicht/obesitas.
BEWEGEN	Bewegen is gezond. Adviseer ook bij jeugdigen met astma de beweegnorm voor kinderen.
WERK- EN BEROEPSKEUZE	Bespreek met de jeugdige met astma welk soort werk de klachten kan doen verergeren (aanwezigheid van stof, dampen, fysieke inspanning, temperatuursverandering).

[1] Academische werkplaats Milieu en Gezondheid (2014). Binnenmilieu en luchtwegklachten bij jonge kinderen in het LucKi geboorte cohort. 2014

[2] Arabkhazaeli A, Vijverberg SJH, van Erp FC, Raaijmakers JAM, van der Ent CK, Maitland van der Zee AH. Characteristics and severity of asthma in children with and without atopic conditions: a cross-sectional study. BMC pediatrics 2015;15():172

http://dx.doi.org/10.1186/s12887-015-0481-x https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26545978

[3] Beasley R, Semprini A, Mitchell EA. Risk factors for asthma: is prevention possible? Lancet (London, England) 2015;386(9998):1075-85

http://dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(15)00156-7 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26382999

[4] Brasche S, Bischof W. Daily time spent indoors in German homes--baseline data for the assessment of indoor exposure of German occupants. International journal of hygiene and environmental health 2005;208(4):247-53

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16078638

[5] Caillaud D, Leynaert B, Keirsbulck M, Nadif R, . Indoor mould exposure, asthma and rhinitis: findings from systematic reviews and recent longitudinal studies. European respiratory review : an official journal of the European Respiratory Society 2018;27(148):

http://dx.doi.org/10.1183/16000617.0137-2017 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29769295

[6] Chen C-M, Tischer C, Schnappinger M, Heinrich J. The role of cats and dogs in asthma and allergy--a systematic review. International journal of hygiene and environmental health 2010;213(1):1-31

http://dx.doi.org/10.1016/j.ijheh.2009.12.003 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20053584

[7] Davidson R, Roberts SE, Wotton CJ, Goldacre MJ. Influence of maternal and perinatal factors on subsequent hospitalisation for asthma in children: evidence from the Oxford record linkage study. BMC pulmonary medicine 2010;10():14

http://dx.doi.org/10.1186/1471-2466-10-14 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20233433

[8] Dick S, Doust E, Cowie H, Ayres JG, Turner S. Associations between environmental exposures and asthma control and exacerbations in young children: a systematic review. BMJ open 2014;4(2):e003827

http://dx.doi.org/10.1136/bmjopen-2013-003827 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24523420

[9] Dick S, Friend A, Dynes K, AlKandari F, Doust E, Cowie H, Ayres JG, Turner SW. A systematic review of associations between environmental exposures and development of asthma in children aged up to 9 years. BMJ open 2014;4(11):e006554

http://dx.doi.org/10.1136/bmjopen-2014-006554 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25421340

[10] Genuneit J. Exposure to farming environments in childhood and asthma and wheeze in rural populations: a systematic review with meta-analysis. Pediatric allergy and immunology : official publication of the European Society of Pediatric Allergy and Immunology 2012;23(6):509-18

http://dx.doi.org/10.1111/j.1399-3038.2012.01312.x https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22625206

[11] Gilliland FD, Islam T, Berhane K, Gauderman WJ, McConnell R, Avol E, Peters JM. Regular smoking and asthma incidence in adolescents. American journal of respiratory and critical care medicine 2006;174(10):1094-100

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16973983

[12] Jartti T, Gern JE. Role of viral infections in the development and exacerbation of asthma in children. The Journal of allergy and clinical immunology 2017;140(4):895-906

http://dx.doi.org/10.1016/j.jaci.2017.08.003 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28987219

[13] Kanchongkittiphon W, Mendell MJ, Gaffin JM, Wang G, Phipatanakul W. Indoor environmental exposures and exacerbation of asthma: an update to the 2000 review by the Institute of Medicine. Environmental health perspectives 2015;123(1):6-20

http://dx.doi.org/10.1289/ehp.1307922 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25303775

[14] Kelly HW, Sternberg AL, Lescher R, Fuhlbrigge AL, Williams P, Zeiger RS, Raissy HH, Van Natta ML, Tonascia J, Strunk RC, . Effect of inhaled glucocorticoids in childhood on adult height. The New England journal of medicine 2012;367(10):904-12

http://dx.doi.org/10.1056/NEJMoa1203229 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22938716

[15] Khreis H, Kelly C, Tate J, Parslow R, Lucas K, Nieuwenhuijsen M. Exposure to traffic-related air pollution and risk of development of childhood asthma: A systematic review and meta-analysis. Environment international 2017;100():1-31

http://dx.doi.org/10.1016/j.envint.2016.11.012 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27881237

[16] Lang JE, Bunnell HT, Hossain MJ, Wysocki T, Lima JJ, Finkel TH, Bacharier L, Dempsey A, Sarzynski L, Test M, Forrest CB. Being Overweight or Obese and the Development of Asthma. Pediatrics 2018;142(6):

http://dx.doi.org/10.1542/peds.2018-2119 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30478238

[17] Lawson JA, Janssen I, Bruner MW, Hossain A, Pickett W. Asthma incidence and risk factors in a national longitudinal sample of adolescent Canadians: a prospective cohort study. BMC pulmonary medicine 2014;14():51

http://dx.doi.org/10.1186/1471-2466-14-51 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24666682

[18] Lodge CJ, Allen KJ, Lowe AJ, Hill DJ, Hosking CS, Abramson MJ, Dharmage SC. Perinatal cat and dog exposure and the risk of asthma and allergy in the urban environment: a systematic review of longitudinal studies. Clinical & developmental immunology 2012;2012():176484

http://dx.doi.org/10.1155/2012/176484 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22235226

[19] Milanzi EB, Koppelman GH, Smit HA, Wijga AH, Oldenwening M, Vonk JM, Brunekreef B, Gehring U. Air pollution exposure and lung function until age 16 years: the PIAMA birth cohort study. The European respiratory journal 2018;52(3):

http://dx.doi.org/10.1183/13993003.00218-2018 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30139777

[20] Mitchell EA, Beasley R, Björkstén B, Crane J, García-Marcos L, Keil U, . The association between BMI, vigorous physical activity and television viewing and the risk of symptoms of asthma, rhinoconjunctivitis and eczema in children and adolescents: ISAAC Phase Three. Clinical and experimental allergy : journal of the British Society for Allergy and Clinical Immunology 2013;43(1):73-84

http://dx.doi.org/10.1111/cea.12024 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23278882

[21] Northrup TF, Matt GE, Hovell MF, Khan AM, Stotts AL. Thirdhand Smoke in the Homes of Medically Fragile Children: Assessing the Impact of Indoor Smoking Levels and Smoking Bans. Nicotine & tobacco research : official journal of the Society for Research on Nicotine and Tobacco 2016;18(5):1290-8

http://dx.doi.org/10.1093/ntr/ntv174 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26315474

[22] Orellano P, Quaranta N, Reynoso J, Balbi B, Vasquez J. Effect of outdoor air pollution on asthma exacerbations in children and adults: Systematic review and multilevel meta-analysis. PloS one 2017;12(3):e0174050

http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0174050 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28319180

[23] Rodríguez-Martínez CE, Sossa-Briceño MP, Castro-Rodriguez JA. Factors predicting persistence of early wheezing through childhood and adolescence: a systematic review of the literature. Journal of asthma and allergy 2017;10():83-98

http://dx.doi.org/10.2147/JAA.S128319 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28392707

[24] Sonnenschein-van der Voort AMM, Arends LR, de Jongste JC, Annesi-Maesano I, Arshad SH, Barros H, Basterrechea M, Bisgaard H, Chatzi L, Corpeleijn E, Correia S, Craig LC, Devereux G, Dogaru C, Dostal M, Duchen K, Eggesbø M, van der Ent CK, Fantini MP, Forastiere F, Frey U, Gehring U, Gori D, van der Gugten AC, Hanke W, Henderson AJ, Heude B, Iñiguez C, Inskip HM, Keil T, Kelleher CC, Kogevinas M, Kreiner-Møller E, Kuehni CE, Küpers LK, Lancz K, Larsen PS, Lau S, Ludvigsson J, Mommers M, Nybo Andersen A-M, Palkovicova L, Pike KC, Pizzi C, Polanska K, Porta D, Richiardi L, Roberts G, Schmidt A, Sram RJ, Sunyer J, Thijs C, Torrent M, Viljoen K, Wijga AH, Vrijheid M, Jaddoe VWV, Duijts L. Preterm birth, infant weight gain, and childhood asthma risk: a meta-analysis of 147,000 European children. The Journal of allergy and clinical immunology 2014;133(5):1317-29

http://dx.doi.org/10.1016/j.jaci.2013.12.1082 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24529685

[25] Rosas-Salazar C, Hartert TV. Prenatal exposures and the development of childhood wheezing illnesses. Current opinion in allergy and clinical immunology 2017;17(2):110-115

http://dx.doi.org/10.1097/ACI.0000000000000342 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28079560

[26] Scheltema NM, Nibbelke EE, Pouw J, Blanken MO, Rovers MM, Naaktgeboren CA, Mazur NI, Wildenbeest JG, van der Ent CK, Bont LJ. Respiratory syncytial virus prevention and asthma in healthy preterm infants: a randomised controlled trial. The Lancet. Respiratory medicine 2018;6(4):257-264

http://dx.doi.org/10.1016/S2213-2600(18)30055-9 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29500030

[27] von Mutius E. The microbial environment and its influence on asthma prevention in early life. The Journal of allergy and clinical immunology 2016;137(3):680-9

http://dx.doi.org/10.1016/j.jaci.2015.12.1301 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26806048

[28] Vork KL, Broadwin RL, Blaisdell RJ. Developing asthma in childhood from exposure to secondhand tobacco smoke: insights from a meta-regression. Environmental health perspectives 2007;115(10):1394-400

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17938726

[29] Wei Z, Zhang J, Yu X. Maternal vitamin D status and childhood asthma, wheeze, and eczema: A systematic review and meta-analysis. Pediatric allergy and immunology : official publication of the European Society of Pediatric Allergy and Immunology 2016;27(6):612-9

http://dx.doi.org/10.1111/pai.12593 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27145360

[30] Weinmayr G, Forastiere F, Büchele G, Jaensch A, Strachan DP, Nagel G, . Overweight/obesity and respiratory and allergic disease in children: international study of asthma and allergies in childhood (ISAAC) phase two. PloS one 2014;9(12):e113996

http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0113996 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25474308

[31] . 2013

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27195369

[32] 2010

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23741784

[33] Bindels PJE, Van de Griendt EJ, Grol MH, Van Hensbergen W, Steenkamer TA, Uijen JHJM, Burgers JS, Geijer RMM, Tuut MK. NHG-Standaard Astma bij kinderen (Derde herziening). Huisarts Wet 2014;57(2)():70

[34] Gezondheidseffecten luchtverontreiniging. Achtergronddocument bij: Gezondheidswinst door schonere lucht. 2018;2018/01():

http://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2018/01/23/gezondheidswinst-door-schonere-lucht

[35] Global Initiative for Asthma. Global Strategy for Asthma Management and Prevention 2019

http://ginasthma.org/

[36] Heseltine E, Rosen J(. WHO guidelines for indoor air quality: dampness and mould. WHO Regional Office Europe 2009

[37] Jansen, et al.. Onderzoek naar de gezondheidseffecten van kortdurende blootstelling aan ultrafijn stof rond Schiphol. RIVM Rapport 2019-0084 2019

http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2019-0084.pdf

[38] Muris JWM. Auscultatie van de longen in de huisartspraktijk. Een literatuuroverzicht 1990;33(6)():258-62

[39] Nationaal Expertisecentrum Tabakontmoediging (onderdeel van het Trimbos-instituut). Notitie derdehands rook. 2017

[40] GGD-richtlijn medische milieukunde: Schimmel- en vochtproblemen in woningen. RIVM Rapport 609300022/2012.

[41] GGD-richtlijn medische milieukunde: luchtkwaliteit en gezondheid. RIVM Rapport 2018;0016():

http://www.rivm.nl/publicaties/ggd-richtlijn-medische-milieukunde-luchtkwaliteit-en-gezondheid-0.

[42] Sectie Kinderlongziekten van de NVK. Werkboek Kinderlongziekten 2012

[43] Sectie Kinderallergologie van de NVK. Werkboek Kinderallergologie 2014

[44] Health effects of transport-related air pollution. Copenhagen: WHO Regional office for Europe WHO Europse 2005

[45] Arroyave WD, Rabito FA, Carlson JC, Friedman EE, Stinebaugh SJ. Impermeable dust mite covers in the primary and tertiary prevention of allergic disease: a meta-analysis. Annals of allergy, asthma & immunology : official publication of the American College of Allergy, Asthma, & Immunology 2014;112(3):237-48

http://dx.doi.org/10.1016/j.anai.2014.01.006 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24484971

[46] Behbod B, Sharma M, Baxi R, Roseby R, Webster P. Family and carer smoking control programmes for reducing children's exposure to environmental tobacco smoke. The Cochrane database of systematic reviews 2018;1(1):CD001746

http://dx.doi.org/10.1002/14651858.CD001746.pub4 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29383710

[47] Bisgaard H, Stokholm J, Chawes BL, Vissing NH, Bjarnadóttir E, Schoos A-MM, Wolsk HM, Pedersen TM, Vinding RK, Thorsteinsdóttir S, Følsgaard NV, Fink NR, Thorsen J, Pedersen AG, Waage J, Rasmussen MA, Stark KD, Olsen SF, Bønnelykke K. Fish Oil-Derived Fatty Acids in Pregnancy and Wheeze and Asthma in Offspring. The New England journal of medicine 2016;375(26):2530-9

http://dx.doi.org/10.1056/NEJMoa1503734 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28029926

[48] Hansen K. Breastfeeding: a smart investment in people and in economies. Lancet (London, England) 2016;387(10017):416

http://dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(16)00012-X https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26869553

[49] Lodge CJ, Tan DJ, Lau MXZ, Dai X, Tham R, Lowe AJ, Bowatte G, Allen KJ, Dharmage SC. Breastfeeding and asthma and allergies: a systematic review and meta-analysis. Acta paediatrica (Oslo, Norway : 1992) 2015;104(467):38-53

http://dx.doi.org/10.1111/apa.13132 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26192405

[50] Mejdoubi J, van den Heijkant SCCM, van Leerdam FJM, Crone M, Crijnen A, HiraSing RA. Effects of nurse home visitation on cigarette smoking, pregnancy outcomes and breastfeeding: a randomized controlled trial. Midwifery 2014;30(6):688-95

http://dx.doi.org/10.1016/j.midw.2013.08.006 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24041564

[51] Monshouwer K, Onrust S, Rikkers-Mutsaerts E, Lammers J. [Smoking and young people; effectiveness of smoking prevention and cessation programmes]. Nederlands tijdschrift voor geneeskunde 2017;161():D453

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28612691

[52] Osborn DA, Sinn JK, Jones LJ. Infant formulas containing hydrolysed protein for prevention of allergic disease. The Cochrane database of systematic reviews 2018;10(10):CD003664

http://dx.doi.org/10.1002/14651858.CD003664.pub6 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30338526

[53] Osborn DA, Sinn JKH. Prebiotics in infants for prevention of allergy. The Cochrane database of systematic reviews 2013

http://dx.doi.org/10.1002/14651858.CD006474.pub3 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23543544

[54] Osborn DA, Sinn J. Soy formula for prevention of allergy and food intolerance in infants. The Cochrane database of systematic reviews 2004

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15266499

[55] Swartz A, Collier T, Young CA, Cruz E, Bekmezian A, Coffman J, Celedon J, Alkon A, Cabana MD. The effect of early child care attendance on childhood asthma and wheezing: A meta-analysis. The Journal of asthma : official journal of the Association for the Care of Asthma 2019;56(3):252-262

http://dx.doi.org/10.1080/02770903.2018.1445268 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29630417

[56] Victora CG, Bahl R, Barros AJD, França GVA, Horton S, Krasevec J, Murch S, Sankar MJ, Walker N, Rollins NC, . Breastfeeding in the 21st century: epidemiology, mechanisms, and lifelong effect. Lancet (London, England) 2016;387(10017):475-90

http://dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(15)01024-7 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26869575

[57] Kramer M.S., Kakuma R.. Maternal dietary antigen avoidance during pregnancy or lactation, or both, for preventing or treating atopic disease in the child (Review) Cochrane Database of Systematic Reviews. 2012;9(Art. No.: CD000133.):

[58] Vroege introductie van hoog-allergene voeding bij zuigelingen ter preventie van voedselallergie. NVK sectie Kinderallergologie 2017

[59] “Ik wist dat ik wilde stoppen en gewoon een goede moeder wilde zijn”. Moeders vertellen over dilemma’s rondom zwangerschap en roken. Pharos 2017

http://www.pharos.nl/kennisbank/ik-wist-dat-ik-wilde-stoppen-en-gewoon-een-goede-moeder-wilde-zijn-moeders-vertellen-over-dilemmas-rondom-zwangerschap-en-roken/.

[60] Richtlijn Behandeling van tabaksverslaving en stoppen met roken ondersteuning Trimbos intituut en Nederlands Huisarts genootschap. 2016

http://www.trimbos.nl/docs/7435d8f9-c8f4-4302-aec6-f4fddade81f2.pdf

[61] Ter Weijde W., Croes E.. Roken, een aantal feiten op een rij. Utrecht: Trimbos-instituut 2015

[62] Ter Weijde W., Croes E.. Factsheet meeroken. Utrecht: Trimbos-instituut 2015

[63] Abramson JM, Wollan P, Kurland M, Yawn BP. Feasibility of school-based spirometry screening for asthma. The Journal of school health 2003;73(4):150-3

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12728613

[64] Alzahrani YA, Becker EA. Asthma Control Assessment Tools. Respiratory care 2016;61(1):106-16

http://dx.doi.org/10.4187/respcare.04341 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26556901

[65] Eysink PED, ter Riet G, Aalberse RC, van Aalderen WMC, Roos CM, van der Zee JS, Bindels PJE. Accuracy of specific IgE in the prediction of asthma: development of a scoring formula for general practice. The British journal of general practice : the journal of the Royal College of General Practitioners 2005;55(511):125-31

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15720934

[66] Hafkamp-de Groen E, Lingsma HF, Caudri D, Levie D, Wijga A, Koppelman GH, Duijts L, Jaddoe VWV, Smit HA, Kerkhof M, Moll HA, Hofman A, Steyerberg EW, de Jongste JC, Raat H. Predicting asthma in preschool children with asthma-like symptoms: validating and updating the PIAMA risk score. The Journal of allergy and clinical immunology 2013;132(6):1303-10

http://dx.doi.org/10.1016/j.jaci.2013.07.007 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23987795

[67] Harnan SE, Tappenden P, Essat M, Gomersall T, Minton J, Wong R, Pavord I, Everard M, Lawson R. Measurement of exhaled nitric oxide concentration in asthma: a systematic review and economic evaluation of NIOX MINO, NIOX VERO and NObreath. Health technology assessment (Winchester, England) 2015;19(82):1-330

http://dx.doi.org/10.3310/hta19820 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26484874

[68] Petsky HL, Kew KM, Chang AB. Exhaled nitric oxide levels to guide treatment for children with asthma. The Cochrane database of systematic reviews 2016;11(11):CD011439

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27825189

[69] Gayle A, Tebboth A, Pang M, Guelfucci F, Argoubi R, Sherman S, Mak V. Real-life prescribing of asthmatic treatments in UK general practice over time using 2014 BTS/SIGN steps. NPJ primary care respiratory medicine 2019;29(1):25

http://dx.doi.org/10.1038/s41533-019-0137-7 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31296867

[70] Global Strategy for Asthma Management and Prevention Global Initiative for Asthma. 2019

http://ginasthma.org/

[71] Crocker DD, Kinyota S, Dumitru GG, Ligon CB, Herman EJ, Ferdinands JM, Hopkins DP, Lawrence BM, Sipe TA, . Effectiveness of home-based, multi-trigger, multicomponent interventions with an environmental focus for reducing asthma morbidity: a community guide systematic review. American journal of preventive medicine 2011;41(2 Suppl 1):S5-32

http://dx.doi.org/10.1016/j.amepre.2011.05.012 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21767736

[72] Willeboordse M, van de Kant KDG, Tan FES, Mulkens S, Schellings J, Crijns Y, Ploeg LVD, van Schayck CP, Dompeling E. A Multifactorial Weight Reduction Programme for Children with Overweight and Asthma: A Randomized Controlled Trial. PloS one 2016;11(6):e0157158

http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0157158 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27294869

[73] Beweegrichtlijnen Gezondheidsraad 2017

http://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2017/08/22/beweegrichtlijnen-2017

[74] Handleiding saneren bij een huisstofmijtallergie V&VN Longverpleegkundigen 2011

[75] KNMG-visie Versterking medische zorg aan jeugdigen, Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst, juni 2013. Long Alliantie Nederland. Zorgstandaard Astma. Kinderen & Jongeren 2012

http://www.longalliantie.nl/files/6513/6752/1347/

[76] Richtlijn astma bij kinderen. Zorgstandaard_Astma_Kinderen_en_Jongeren.pdf 2013

http://www.nvk-richtlijnen.nl/astma/index.php/Hoofdpagina

[77] Review of evidence on health aspects of air pollution – REVIHAAP Project 2013

[78] Wijga A.H., van Buul L.W., Blokstra AP. Astma bij kinderen tot 12 jaar : Resultaten van het PIAMA-onderzoek. 2011

[79] Mohangoo AD, de Koning HJ, de Jongste JC, Landgraf JM, van der Wouden JC, Jaddoe VWV, Hofman A, Moll HA, Mackenbach JP, Raat H. Asthma-like symptoms in the first year of life and health-related quality of life at age 12 months: the Generation R study. Quality of life research : an international journal of quality of life aspects of treatment, care and rehabilitation 2012;21(3):545-54

http://dx.doi.org/10.1007/s11136-011-9957-9 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21792733

Vorige Volgende

Terug naar richtlijnen overzicht