Deze paragraaf beschrijft problemen waarbij een psychiatrische stoornis vermoed kan worden, en geeft per stoornis een overzicht van de leeftijd waarop de betreffende stoornis vaak wordt vastgesteld.
Stoornissen zijn een constellatie van symptomen die onderling met elkaar samenhangen. Psychiatrische stoornissen (zoals ADHD, autisme spectrum stoornis) houden ook in dat er sprake is van door deskundigen vastgestelde criteria waaraan een persoon moet voldoen. De DSM-5 is het handboek voor classificatie van psychiatrische stoornissen. Er is sprake van een stoornis als de symptomen [120]:
- langer dan 6 maanden aanhouden;
- in een cluster van nauwkeurig omschreven gedragskenmerken voorkomen zoals beschreven in de DSM-5;
- lijdensdruk (de klachten worden door kind en/of omgeving als zwaar ervaren) en/of disfunctioneren tot gevolg hebben.
Boer en Verhulst [113] hebben een inzichtelijk overzicht gemaakt van problemen waarbij een psychiatrische stoornis vermoed kan worden (zie Tabel 2).
Tabel 2 Problemen waarbij een psychiatrische stoornis vermoed kan worden (Boer en Verhulst 2014)
| Problemen | Meest waarschijnlijk | Ook denken aan |
| Emoties | ||
| Omschreven angst | Angststoornis | Autismespectrumstoornis Dwangstoornis Ziekteangststoornis Eetstoornis Psychose |
| Piekeren | Gegeneraliseerde angststoornis | Dwangstoornis Separatieangststoornis Ziekteangststoornis Depressie |
| Nerveus, gespannen | Gegeneraliseerde angststoornis | Tics ADHD |
| Somberheid | Depressie | ADHD Gedragsstoornis |
| Zelfbewuste emoties (schaamte) | Sociale fobie | Tics ADHD |
| Relationele emoties: | ||
|
Depressie | PTSS |
|
Depressie | |
|
Depressie | Borderline-persoonlijkheidsstoornis |
|
Psychose | Gedragsstoornis Hechtingsstoornis |
| Emotieregulatie | Autismespectrumstoornis | ADHD Depressie Gedragsstoornis Disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis Borderline-persoonlijkheidsstoornis En vele anderen |
| Ontbrekende emoties | Normoverschrijdend gedragsstoornis | Autismespectrumstoornis |
| Gedrag | ||
| Activiteitsniveau: | ||
|
ADHD | Angststoornis Slaapstoornis Depressie (geagiteerd) Bipolaire stoornis (manisch) Psychose |
|
Depressie (geremd) | Slaapstoornis |
| Vorm van activiteit: | ||
|
ADHD | Autismespectrumstoornis |
|
Ticstoornis | |
| Beheersing (impulsief) | ADHD | Gedragsstoornis |
| Opvallend gedrag: | ||
|
Dwangstoornis | Autismespectrumstoornis |
|
Psychose | Dwanghandelingen Complexe tics Genderdysforie |
| Ongehoorzaam, dwars | Oppositioneel-opstandige gedragsstoornis | Angststoornis Autismespectrumstoornis |
| Normoverschrijdend | Normoverschrijdend gedragsstoornis | Ticstoornis (vloeken) Leerstoornis (spijbelen) Autismespectrumstoornis (spijbelen) |
| Middelengebruik | Middelenmisbruik |
Als zelfmedicatie
|
| Agressief | Gedragsstoornis |
Vanuit paniek
|
| Zelfbeschadigend | ||
|
ADHD | |
|
Depressie | Hechtingsstoornis |
|
Bipolaire stoornis |
ADHD Gedragsstoornis |
|
Depressie |
Gedragsstoornis Bipolaire stoornis |
| Denken | ||
| Vorm | ||
|
ADHD | Angststoornissen PTSS Autismespectrumstoornis Dwangstoornis Depressie Bipolaire stoornis (manische fase) |
|
Psychose (jongere) | Autismespectrumstoornis (Multiple Complex Developmental Disorder, McDD) (kind) |
| Inhoud (intrusief) | Dwangstoornis | Psychose |
| Waarneming | ||
| Hallucinatie en helder bewustzijn | Psychose | Normaal (bij peuter/kleuter) Recent middelengebruik MCDD |
| Hallucinatie en gedaald bewustzijn | Delier | Recent middelengebruik |
| Contact | ||
| Mate van (weinig) | Autismespectrumstoornis | Hechtingsstoornis Depressie |
| Vorm: | ||
|
Sociale fobie | |
|
Hechtingsstoornis (OSBS) | Autismespectrumstoornis |
| Kwaliteit | Autismespectrumstoornis | Gedragsstoornis |
| Lichamelijke klachten | Somatische symptomen stoornis | Angststoornis Depressie Eetstoornis PTSS |
| Slaapstoornis | PTSS | Angststoornis |
| Ontwikkeling | ||
| Te jong | Autismespectrumstoornis | Aanpassingsstoornis |
| Ouwelijk | Autismespectrumstoornis | Depressie PTSS |
De bovenstaande tabel houdt geen rekening met de leeftijd waarop een stoornis voorkomt. De leeftijd waarop een psychiatrische stoornis wordt vastgesteld is afhankelijk van de stoornis [14]. Figuur 2 toont de cumulatieve prevalentie tot het 18e levensjaar (ooit een psychiatrische stoornis gehad) van elke stoornis per leeftijdsjaar.
- ADHD wordt vaak vastgesteld op jonge leeftijd en de prevalentie neemt snel toe in de leeftijd van 0-6 jaar. Na de leeftijd van 6 jaar ontstaan bijna geen nieuwe gevallen (zie JGZ-richtlijn ADHD Deze linkt opent in een nieuw tabblad).
- Fobieën beginnen meestal voor de leeftijd van 8 jaar. Er ontstaan bijna geen nieuwe gevallen na de leeftijd van 14 jaar (zie JGZ-richtlijn Angst Deze linkt opent in een nieuw tabblad en JGZ-richtlijn Depressie Deze linkt opent in een nieuw tabblad).
- Scheidingsangst begint op jonge leeftijd, maar nieuwe gevallen kunnen ontstaan tot de leeftijd van 17 jaar (zie JGZ-richtlijn Angst Deze linkt opent in een nieuw tabblad).
- Gedragsstoornissen beginnen rond het tijdstip dat een kind naar school gaat, en het voorkomen neemt gestaag toe tot de leeftijd van 14-15 jaar (zie jeugdzorg richtlijn ernstige gedragsstoornissen Deze linkt opent in een nieuw tabblad).
- Andere angststoornissen (gegeneraliseerde angst stoornissen, obsessief-compulsief stoornis, paniek stoornis) en stemmingsstoornissen komen niet vaak voor tot de leeftijd van 11 jaar, daarna neemt de cumulatieve prevalentie geleidelijk toe (zie JGZ-richtlijn Angst Deze linkt opent in een nieuw tabblad).
- Drugs en alcohol verslaving begint vaak pas vanaf 14 jaar en neemt dan sterk toe.
