Handvatten voor seksuele opvoedingsondersteuning
Ouders en opvoeders kunnen al in een vroeg stadium van de opvoeding een belangrijke rol spelen bij een gezonde seksuele ontwikkeling van hun kinderen. Veel ouders zijn zich niet bewust van hun rol en taak in de seksuele opvoeding van hun kind. Ze zijn soms niet op de hoogte van de seksuele ontwikkelingsfasen en weten niet hoe ze hun kind hierin adequaat kunnen ondersteunen. Ouders ervaren bij dit thema vaak handelingsverlegenheid, schaamte- of schuldgevoelens of voelen zich onvoldoende deskundig op dit terrein. De JGZ-professional kan ouders handvatten bieden voor de seksuele opvoeding.
Belang warm gezinsklimaat
Een warm gezinsklimaat heeft een positief effect op de seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren. Als de band met ouders goed is, ontwikkelt een kind zich seksueel beter. Jongeren uit een warm nest blijken in de puberteit later met seks te beginnen en zich beter te beschermen tegen zwangerschap of soa’s. Ook lopen deze jongeren minder kans om tot seksuele handelingen gedwongen te worden of een ander hiertoe te dwingen.
LOVE-regel
De LOVE-regel biedt ouders een handvat om een warm gezinsklimaat te realiseren. De JGZ-professional kan dit kader gebruiken bij de ondersteuning van ouders in de seksuele opvoeding.
L = Let op uw kind. Voor een goede ondersteuning is het belangrijk dat ouders weten waar hun kind mee bezig is en hoe de seksuele ontwikkeling verloopt; denk aan erecties bij jongetjes, seksueel spel bij kinderen van boven de 4 jaar, stimulatie en masturbatie, internetgebruik, verkering en seksuele contacten. De JGZ-professional kan ouders motiveren de seksuele ontwikkeling van hun kinderen te monitoren. Ouders hebben immers ook een belangrijke signaleringsfunctie. De JGZ-professional kan ouders uitnodigen duidelijke regels en afspraken te maken met het kind waarbinnen seksueel gedrag toelaatbaar en acceptabel is (begeleiding, bijsturen).
O = Open communicatie. Ouders kunnen een belangrijke rol in de seksuele opvoeding vervullen door vragen van hun kind te beantwoorden of een gesprek te beginnen met hun kind over relaties en seksualiteit. De JGZ-professional vertelt ouders in welke ontwikkelingsfase hun kind zich bevindt en wat voor die ontwikkelingsfase geschikte gespreksonderwerpen zijn. Ook geeft de JGZ-professional ouders informatie (m.b.v. brochures en websites) over hoe zij vragen van kinderen adequaat kunnen beantwoorden of wijst hen op betrouwbare informatiebronnen voor kinderen.
V = Voorbeeld geven. Ouders zijn altijd een voorbeeld voor hun kind. Voor een positieve seksuele ontwikkeling is het goed als het kind zich kan spiegelen aan ouders die respectvol en liefdevol met elkaar en anderen omgaan. De kans is dan groot dat ze die houding overnemen.
E = Er zijn voor uw kind. Voor zowel jonge kinderen als jongeren is het belangrijk dat de thuissituatie warmte, veiligheid en bescherming biedt. Jongeren dienen zich gesteund te voelen door hun ouders. De JGZ-professional geeft ouders positieve opvoedtips zoals: het knuffelen van jonge kinderen, het serieus nemen van de wensen en grenzen van het kind, het kind begrenzen en corrigeren als seksueel gedrag niet toelaatbaar is, het kind ondersteunen bij het maken van seksueel gezonde keuzes, maar ook het kind ruimte bieden om te experimenteren met relaties en seksualiteit binnen de grenzen van wat toelaatbaar of acceptabel is.
Praten over seksualiteit: ouder en kind
Onderwerpen waarover ouders met hun kinderen praten
Met jonge kinderen over seksualiteit praten vinden ouders het meest lastig. Bij jonge kinderen komen bepaalde onderwerpen – zoals verliefdheid op iemand van hetzelfde geslacht en hoe een baby in en uit de buik komt – minder aan bod dan andere onderwerpen. Moeders praten meer over seksualiteit met hun kinderen dan vaders. Erg gelovige jongeren gaan minder vaak naar hun ouders met vragen over seksualiteit dan niet-gelovige jongeren [23]. Jongeren van 12 tot 25 jaar – en met name meisjes – praten met name over thema’s als verliefdheid en relaties, het voorkomen van zwangerschap en soa’s, anticonceptie en condoomgebruik. Over onderwerpen zoals wensen en grenzen, plezier in seks of homoseksualiteit wordt veel minder gesproken.
Houding van ouders
Een minderheid van de ouders vindt dat hun kind geen seks mag hebben voor het huwelijk [29]. Ouders dragen bij jongeren vooral de boodschap uit: ‘je moet pas seks hebben als je eraan toe bent’ en dat ‘je niets op seksueel gebied moet doen wat je niet wilt’. In streng religieuze gezinnen is seksualiteit minder bespreekbaar en wordt seksuele activiteit voor het huwelijk niet geaccepteerd. In islamitische gezinnen zijn het met name de meisjes die de (seksuele) familie-eer hoog moeten houden.
Seksualiteit en seksuele opvoeding bespreekbaar maken
De volgende tips kunnen de JGZ-professional helpen bij het bespreekbaar maken van de seksuele ontwikkeling met ouders.
- Zorg voor een veilige sfeer. Een gesprek over de seksuele ontwikkeling loopt het best als ouders zich op hun gemak voelen. Laat merken dat een ouder met vragen over dit onderwerp altijd bij je terechtkan. In een volgend contactmoment kan de JGZ-professional hierop terugkomen en vragen of de ouder nog vragen heeft naar aanleiding van de informatie.
- Bied informatie aan. Leg op een zichtbare plek informatie, zoals (voor)leesboeken, brochures en flyers met betrouwbare informatie over de seksuele ontwikkeling. De JGZ-professional kan ouders tijdens het contactmoment op deze informatie wijzen of de informatie samen met de ouder inzien. Ouders kunnen de boeken en brochures gebruiken voor de seksuele opvoeding. Als er geen contactmoment met ouders is, kan op informatie worden gewezen via een website of folder.
- Bespreek de seksuele ontwikkeling. Voor lang niet alle ouders is seksualiteit een makkelijk te bespreken onderwerp. De JGZ-professional stelt het thema aan de orde, benoemt het belang ervan en geeft relevante informatie over de seksuele ontwikkeling. De brochure ‘Seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar) en wat ouders kunnen doen’ geeft ouders een duidelijk beeld van de seksuele ontwikkeling (zie hoofdstuk 4). De JGZ-professional kan aan de hand van voorbeelden en situaties uit de folder de seksuele ontwikkeling met ouders bespreken.
- Actief vragen stellen. De JGZ-professional dient proactief vragen te stellen over de seksuele ontwikkeling tijdens de contactmomenten, zoals: ‘Ziet u uw kind weleens seksuele spelletjes doen met andere kinderen?’ of: ‘Op deze leeftijd is het normaal voor kinderen om seksuele spelletjes met andere kinderen te spelen, ziet u dit ook bij uw kind?’ of: ‘Maakt u zich weleens zorgen over de seksuele ontwikkeling of seksueel gedrag van uw kind?’ De JGZ-professional kan vervolgens uitleggen dat kinderen vanaf jonge leeftijd een seksuele ontwikkeling doorlopen. Ouders maken zich hier soms onnodig zorgen over of weten niet welk gedrag ‘gezond’ of ‘schadelijk/risicovol’ is.
| Hoe praat je over seks? Vader: ‘Mijn dochter van 3 jaar legt de laatste tijd haar hand op mijn geslachtsdeel als we samen in bad zitten. Ik weet niet zo goed ik hierop kan reageren, is dit normaal, moet ik me zorgen maken?’ JGZ-professional: ‘Wat gebeurde er precies? Kunt u vertellen wat u dochter zei en deed?’ Vader: ‘Ze zat in bad en vroeg: “Papa wat is dat, mag ik aanraken?” Ik schrok en voelde me niet erg op m’n gemak.’ JGZ-professional: ‘Hoe heeft u in eerste instantie gereageerd?’ Vader: ‘Ik heb gezegd: “Dat is mijn piemel, alle papa’s en jongens hebben een piemel, net als dat alle mama’s en meisjes een vagina hebben.” Ze vroeg toen of ze hem mocht aanraken. Ik heb gezegd: “Doe maar niet, dat is papa’s piemel en papa vindt het niet fijn als jij die aanraakt.”’ JGZ-professional: ‘Hoe reageerde uw dochtertje hierop?’ Vader: ‘Ze speelde verder in bad. Maar ik durf nu eigenlijk niet meer met haar in bad.’ JGZ-professional: ‘Ik vind het heel goed dat u aan uw dochter de verschillen tussen jongens en meisjes heeft uitgelegd. Ook heeft u uw eigen grens aangegeven en dat is prima. Uw dochter is aan het ontdekken wat verschillen tussen jongens en meisjes zijn, dat hoort bij haar leeftijd. Veel kinderen van haar leeftijd zijn geïnteresseerd in hun eigen geslachtsdeel en dat van anderen. Die interesse kan zich uiten in het kijken en aanraken van eigen en andermans geslachtsdelen. Vaak eerst bij ouders of broers/zussen en later bij andere leeftijdsgenoten. Zolang u niet zelf het initiatief neemt en uw dochter vraagt om uw piemel aan te raken, is er geen sprake van grensoverschrijding. Als u het zelf niet prettig vindt of u zich er ongemakkelijk bij voelt, is het goed dat u uw grens aangeeft. U kunt bijvoorbeeld met uw dochter een boek lezen of iets op internet bekijken over de verschillen tussen jongens en meisjes, zodat ze op die manier leert wat een piemel en een vagina is.’ |
Aanbevelingen van ouders
In gesprekken met ouders over de rol van de JGZ bij de seksuele ontwikkeling van kinderen kwam een aantal aandachtspunten naar voren [71].
Praten met kinderen
Ouders willen graag weten hoe ze met hun kind kunnen praten over seksualiteit en hoe ze zo’n gesprek kunnen beginnen. Ook willen ze weten wat ze kunnen vertellen in welke fase. Ze zijn daarnaast graag klankbord voor hun kind als hij of zij vragen heeft over seksualiteit. De ouders uit de focusgroepen zien in de JGZ een betrouwbare partner. Zo geeft een van de ouders aan ‘het gevoel te hebben altijd met vragen bij de JGZ-professional terecht te kunnen’ en zegt een andere ouder dat ‘het knap is hoe de JGZ-professionals zo snel het vertrouwen van een kind weten te wekken’ en ‘vertrouwen te hebben’ in de deskundigheid van de JGZ.
Waarden en normen
Met name gelovige ouders vragen zich af of hun normen en waarden wel stroken met die van de JGZ. De gelovige ouders uit de focusgroep geven aan dat ze zich niet altijd begrepen voelen door de JGZ-professionals en soms te maken hebben met vooroordelen. De islamitische ouders benoemen dat hun geloofsovertuiging niet altijd met respect benaderd wordt. Seksualiteit is daarbij een gevoelig thema. Het erkennen en respecteren van verschillen zorgt voor een veilige sfeer. Om aansluiting bij deze ouders te vinden, is het belangrijk om het belang van seksuele opvoeding uit te leggen en aan te geven dat de JGZ-richtlijn Seksuele ontwikkeling 0-19 jaar niet is gebaseerd op de waarden en normen van de JGZ-professional.
Lichamelijk onderzoek
Bij lichamelijk onderzoek is het van belang ouders en kinderen uitleg te geven bij bepaalde handelingen. Ouders begrijpen niet altijd waarom de JGZ-professional sommige handelingen uitvoert. Zo geeft een JGZ-professional aanvullende informatie bij het onderzoek van het scrotum: ‘Dit is om te zien of het balletje blijft liggen en om te achterhalen of het balletje is ingedaald’. Een heldere uitleg (transparantie) zorgt ervoor dat handelingen niet verkeerd geïnterpreteerd worden.
Kinderen bij het gesprek
Wat – met name gelovige – ouders lastig vinden, is het feit dat de ouder in het bijzijn van het kind een gesprek over dit onderwerp voert. De gelovige ouders in de focusgroep geven aan dat ze het liefst zorgen en vragen over de seksuele ontwikkeling niet in het bijzijn van hun kind willen bespreken. Het is van belang te achterhalen wat de motieven zijn en als JGZ-professional goed uit te leggen waarom het juist wel belangrijk kan zijn om dit gesprek in bijzijn van de kinderen te voeren. De JGZ-professional dient zich bewust te zijn van deze drempel bij ouders.
Informatie en tips
Ouders stellen het op prijs als de JGZ kinderen informatie meegeeft en dat ze zelf ook concrete tips krijgen over de seksuele opvoeding. De ouders in de focusgroepen vinden het prettig als de JGZ-professional hun kind iets vertelt over de seksuele ontwikkeling.
|
Het contact met de jeugdverpleegkundige is goed. Mijn dochter durfde om een folder over seksualiteit te vragen die een vriendinnetje ook had gekregen. Ze heeft de folder thuis helemaal uitgeplozen en stelde daarna allerlei vragen over het onderwerp.’ Juriaan, 40 jaar |