Samenstellen van de werkgroep
Voor de preventie van een ongezonde seksuele ontwikkeling is samenwerking met diverse ketenpartners noodzakelijk. Daarom werd allereerst een werkgroep samengesteld. In de werkgroep zijn, naast jeugdartsen, jeugdverpleegkundigen en doktersassistenten, ook seksuologen, huisartsen en leerlingbegeleiders vertegenwoordigd.
Knelpuntanalyse
Vervolgens is een knelpuntanalyse uitgevoerd om inzicht te krijgen in de vragen en wensen van JGZ-professionals met betrekking tot het onderwerp seksuele ontwikkeling. Bij de knelpuntanalyse is gevraagd naar de huidige werkwijze en protocollen van JGZ-organisaties met betrekking tot de seksuele ontwikkeling. Door middel van een vragenlijst werd onderzocht of er voldoende draagvlak is voor een JGZ-richtlijn Seksuele Ontwikkeling (0-19 jaar), welke vragen en problemen zich voordoen en wat de behoeften en wensen van JGZ-professionals zijn met betrekking tot de inrichting van de richtlijn.
De vragenlijst werd door 73 JGZ-professionals beantwoord. Een richtlijn seksuele ontwikkeling bleek in een duidelijke behoefte te voorzien. De belangrijkste vraag vanuit de JGZ-professionals was: ‘Wat is normaal seksueel gedrag en wanneer is seksueel gedrag niet normaal?’ Een andere veelvoorkomende vraag was: ‘Welke onderwerpen rond seksualiteit moeten gelet op de seksuele ontwikkeling in welke leeftijdsfase aan de orde komen?’ Er bleek tevens behoefte aan duidelijkheid over de verwijsmogelijkheden op dit gebied.
Formulering uitgangsvragen
Aan de hand van de resultaten van de knelpuntanalyse werden door de werkgroep de uitgangsvragen geformuleerd: zie Uitgangsvragen bij Verantwoording.
Systematisch literatuuronderzoek
Aan de hand van de resultaten van de knelpuntanalyse, de al beschikbare literatuur en kennis bij de projectgroep en de werkgroep heeft de werkgroep bepaald welke onderwerpen nader bestudeerd dienden te worden met systematisch literatuuronderzoek.
Onderwerpen die controversieel waren of waarover naar de mening van de werkgroep bij Rutgers WPF en bij henzelf onvoldoende (nieuwe) wetenschappelijke kennis beschikbaar was, werden nader onderzocht door middel van systematisch literatuuronderzoek.
In het kader van de ontwikkeling van de richtlijn is systematisch literatuuronderzoek verricht naar de volgende onderwerpen:
– seksueel gedrag;
– lichamelijke ontwikkeling;
– genderidentiteit;
– seksuele oriëntatie;
– seksuele gevoelens bij kinderen vanaf 10 jaar.
Hoofdvraag bij het systematische literatuuronderzoek naar bovenstaande onderwerpen was steeds: wanneer is er sprake van een gezonde seksuele ontwikkeling, wanneer van een ongezonde seksuele ontwikkeling en wat zijn de taken van de JGZ op het gebied van preventie, signalering, advies en informatie, verwijzing en begeleiding bij deze onderwerpen?
Onderwerpen die relevant waren voor de richtlijn, maar niet controversieel en waarover bij Rutgers WPF en/of de werkgroep voldoende up-to-date kennis beschikbaar was, werden door de leden van de werkgroep uitgewerkt aan de hand van de bij hen bekende literatuur.
Voor het zoeken van literatuur werden de MEDLINE-, PsycINFO- en Cochrane-database geraadpleegd. Er werd gezocht naar tussen 2000 en 2011 gepubliceerde artikelen in het Nederlands en Engels. Bij de beoordeling van relevante artikelen werd gelet op drie aspecten, namelijk methodologische kwaliteit, toepasbaarheid in de praktijk en toepasbaarheid binnen de Nederlandse jeugdgezondheidszorg. Voor het beoordelen van de methodologische kwaliteit werd gebruikgemaakt van de systematiek ontwikkeld door het kwaliteitsinstituut voor de
gezondheidszorg CBO. De gebruikte zoekstrategieën zijn te vinden in de subsectie Literatuur zoekstrategie.
De tabellen met de beoordelingen van de relevante artikelen zijn bij de ontwikkelaars van de richtlijn op te vragen.
Formuleren conclusies en aanbevelingen
Vanwege de aard van het onderwerp (seksuele ontwikkeling) is gekozen voor een gemengde evidencebased/practicebased aanpak. Conclusies en aanbevelingen in deze richtlijn zijn daar waar mogelijk gebaseerd op wetenschappelijk bewijs, aangevuld met kennis, ervaring en mening van de werkgroepleden. Voor het formuleren van aanbevelingen zijn naast het wetenschappelijk bewijs en de mening van deskundigen diverse andere aspecten van belang, bijvoorbeeld: voorkeuren van jongeren en ouders, kosten, beschikbaarheid,
randvoorwaarden en organisatorische aspecten. Deze aspecten werden ook meegenomen bij de totstandkoming van de uiteindelijke aanbevelingen.
Autorisatie
Het eerste concept van de richtlijn werd opgesteld door deskundigen van Rutgers WPF en TNO, in samenwerking met de werkgroepleden. Dit concept werd beoordeeld door experts uit het veld en vertegenwoordigers van de belangrijkste omringende disciplines, zoals huisartsen, seksuologen, kinderartsen en maatschappelijk werkers. In juni 2012 is het eerste concept in de RAC (Richtlijn Advies Commissie) besproken en in november 2013 is het concept beoordeeld door de RAC van het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ). In deze adviescommissie zijn alle leden van beroepsverenigingen die betrokken zijn bij de JGZ vertegenwoordigd, inclusief de
koepelorganisaties (ActiZ en GGD Nederland), de Inspectie voor de Gezondheidszorg en experts op het gebied van richtlijnontwikkeling en implementatie.
De richtlijn is in januari 2012 ter becommentariëring op de websites geplaatst van Artsen JeugdgezondheidszorgNederland (AJN) en Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN). Alle relevante commentaren zijnverwerkt in de richtlijn. Door middel van een praktijktest werd de richtlijn uitgetest in de praktijk door JGZ-medewerkers uit zes organisaties, op basis waarvan de richtlijn opnieuw werd bijgesteld. De bijgestelde richtlijn werd geaccordeerd door de RAC van het NCJ (13-01-2014).
Herziening
Het verdient aanbeveling om uiterlijk vijf jaar na de publicatie te bepalen of de richtlijn nog actueel is. Bij belangrijke nieuwe ontwikkelingen vóór dit tijdstip dient de richtlijn eerder geactualiseerd te worden.