2.1 Vormen van kindermishandeling

Kindermishandeling kan zich uiten in de volgende vormen:

1. Lichamelijke (fysieke) mishandeling;
2. Emotionele (psychische) mishandeling;
3. Lichamelijke (fysieke) verwaarlozing;
4. Emotionele (psychische) verwaarlozing;
5. Seksueel misbruik;
6. Combinaties van lichamelijke en emotionele mishandeling, verwaarlozing en seksueel misbruik.

Hieronder lichten we deze indeling kort toe. 

Specifieke vormen van kindermishandeling worden nader besproken in de de sectie Specifieke thema’s. 

In het vervolg van de richtlijn gebruiken we de algemene term ‘kindermishandeling’ voor de hierboven beschreven vormen. Alleen daar waar nodig gebruiken we de meer specifieke term.

Lichamelijke mishandeling

Onder lichamelijke mishandeling vallen alle vormen van lijfelijk geweld tegen een jeugdige. Bijvoorbeeld: slaan, stompen, schoppen, bijten, krabben, haren trekken, brandwonden toebrengen, letsel toebrengen met voorwerp, botbreuken toebrengen, (poging tot) wurging of smoren. De ernst van de mishandeling kan variëren van licht tot zeer ernstig of zelfs fataal. De frequentie en duur kunnen variëren van eenmalig tot structureel en langjarig. Bijzondere vormen van lichamelijke mishandeling zijn:

• Abusive Head Trauma / Shaken baby syndroom
• Vrouwelijke genitale verminking (VGV) / meisjesbesnijdenis 
• PCF (Pediatric Condition Falsification), voorheen Munchhausen by proxy syndroom (MBPS)
• Foetaal Alcohol Syndroom (FAS) door het gebruik van alcohol en drugs tijdens zwangerschap: 

Zie de subsecties in de sectie Specifieke Thema’s voor uitgebreide informatie over deze onderwerpen.

Emotionele mishandeling

Van emotionele mishandeling is sprake wanneer ouders niet-incidenteel vijandigheid of afwijzing richting de jeugdige vertonen. Daartoe behoren bijvoorbeeld: uitschelden, manipuleren, kleineren, (be)dreigen, bang maken, isoleren, uitsluiting, opsluiting, te hoge eisen stellen op cognitief of bijvoorbeeld sportief gebied. Ook de ‘inzet’ van de jeugdige bij partnergeweld of vechtscheiding en soms ook bij ziekte (parentificatie) kan onder emotionele mishandeling geschaard worden. Het getuige zijn (geweest) van partnergeweld tussen de ouders of getuige zijn van mishandeling van broertjes of zusjes worden eveneens gezien als emotionele mishandeling.

Lichamelijke verwaarlozing

Waar bij mishandeling sprake is van actief handelen, is bij verwaarlozing juist sprake van nalaten. Bij lichamelijke verwaarlozing laten ouders structureel na om hun kind(eren) te voorzien in de noodzakelijke basisbehoeften zoals voeding, kleding, onderdak, bescherming, (medische) verzorging, leefruimte, zodanig dat de jeugdige daar schade van ondervindt of dreigt te ondervinden. De ernst van lichamelijke verwaarlozing kan variëren van licht tot ernstig of zelfs fataal. Verwaarlozing is, anders dan lichamelijke mishandeling, per definitie niet-incidenteel: “fysieke mishandeling kan plaatsvinden op zaterdagmiddag om vijf over twaalf; verwaarlozing niet”[1]. Zie ook de sectie Specifieke thema’s.

Emotionele verwaarlozing

Van emotionele verwaarlozing is sprake wanneer ouders langdurig tekortschieten in responsiviteit en het geven van positieve aandacht aan de jeugdige. Jeugdigen moeten kunnen rekenen op liefde, warmte, geborgenheid, steun, ontwikkelingsruimte en (consequente) grenzen. Bijzondere vormen van emotionele verwaarlozing zijn:

• Pedagogische verwaarlozing als verzamelnaam voor onvoldoende pedagogische vaardigheden, onvoldoende ouderlijk gezag of structuur.
• Nalaten of belemmeren van inzet van noodzakelijke hulpverlening.
• Educatieve verwaarlozing is bijvoorbeeld het bewust toestaan van chronisch spijbelen, het niet registreren en inschrijven op school of het ontbreken van aandacht voor onderwijskundige noden. Ook het weigeren van een professioneel aangeraden beoordeling of behandeling voor onderwijskundige noden vallen hier onder. 

Zie ook de sectie Specifieke thema’s.

Seksueel misbruik

Hoewel seksueel misbruik in wezen een vorm van lichamelijke en emotionele mishandeling is, wordt dit doorgaans apart benoemd. Seksueel misbruik betreft alle seksuele activiteiten die een volwassene een jeugdige opdringt met als doel de seksuele behoefte van de volwassene te bevredigen of financieel gewin te halen. De ernst kan variëren van ‘licht’ (begluren, dwingen te kijken) tot ernstig (verkrachting, seksuele exploitatie) en van eenmalig tot frequent en langjarig. Seks met jeugdigen onder de 16 jaar is in Nederland strafbaar; daarboven wanneer dit onvrijwillig is zoals bij verkrachting vanzelfsprekend ook (Wetboek van Strafrecht).

Combinaties van vormen van kindermishandeling

In de praktijk komen vaak combinaties van vormen van kindermishandeling voor. Lichamelijke mishandeling, verwaarlozing en seksueel misbruik hebben meestal ook een emotionele component. Omgekeerd heeft emotionele mishandeling en verwaarlozing niet altijd ook een lichamelijk component en komt seksueel misbruik vaak wel solitair voor, zonder dat er ook sprake is van andere vormen van kindermishandeling (met uitzondering van de eerder genoemde emotionele component). Een voorbeeld van een ‘combinatievorm van mishandeling’ is Pediatric Condition Falsification (PCF), voorheen aangeduid als ‘Münchhausen by proxy syndroom’ (MBPS).
In het medisch handboek voor Kindermishandeling wordt PCF omschreven als “een spectrum van minder en meer ernstige casuïstiek, waarbij een gezond kind als ziek of gehandicapt gepresenteerd wordt in het medische circuit door de ouder(s), of een ziek kind wordt gepresenteerd met een
ernstiger probleem dan hij of zij in werkelijkheid heeft, met schade tot gevolg ” [23]. Het spectrum omvat de volgende mogelijkheden:

• Een overbezorgde angstige ouder, een ouder met gebrekkige kennis en een interpretatie van normale symptomen als ziekteverschijnselen,
• Een ouder die, als gevolg van een psychiatrische ziekte, werkelijk denkt dat een kind ziek is,
• Een ouder die een ander ziekteconcept heeft van de oorzaak van symptomen (bijv. mijn kind is ‘allergisch’ voor alles),
• Een ouder die falsificeert (verzint) of symptomen induceert.