Addink, Ten Berge, Knaap, en Van Leeuwen (2012) ontwikkelden een checklist Samenwerking aan hulp voor mishandelde kinderen en hun ouders als hulpmiddel bij het organiseren van samenwerkingsverbanden. Daarin maken zij onderscheid tussen samenwerking van organisaties op bestuurlijk niveau en samenwerking van professionals op uitvoerend niveau. Voor beide niveaus worden zeven aandachtspunten (domeinen) voor succesvolle samenwerking genoemd:
- Een gezamenlijk perspectief (overeenstemming over de probleemanalyse, gemeenschappelijke visie, gezamenlijke doelen en beoogde resultaten);
- Juiste partners en samenwerkingsafspraken;
- Respectvolle samenwerkingscultuur;
- Duidelijke regie;
- Ondersteunende werkafspraken;
- Effectief aanbod;
- Systematische evaluatie en kwaliteitsverbetering.
Factoren die de samenwerking tussen organisaties en professionals beïnvloeden zijn –op basis van literatuuronderzoek- volgens Rutte et al. (2013):
- De noodzaak om samen te werken: maak duidelijk waarom samenwerking nodig is (verantwoordelijkheid delen, kennisdeling, twee weten meer dan één) en wat het oplevert (in relatie tot de kosten);
- Randvoorwaarden voor organisaties om samen te werken (capaciteit, benodigdheden, flexibiliteit, expertise, technologie);
- Gezamenlijke visie en doelen bepalen die door iedereen worden begrepen (gemeenschappelijke taal, (geen) jargon);
- Vertrouwen en respect: openstaan voor andere inzichten en een positieve onderzoekende houding, duidelijkheid over rollen (wie geeft leiding?) en verwachtingen; ervaringen met eerdere (positieve) samenwerking met betrokkenen;
- Rollen, verantwoordelijkheden en verwachtingen: mogelijkheden en onmogelijkheden, grenzen aan expertise;
- Leiderschap en management: ondersteunend, voorwaardenscheppend, stimuleert open te spreken over successen en fouten;
- Planning, structureren en procedures: over uitwisseling van persoonsgegevens en informatie, geprotocolleerd werken, termijnen;
- Communicatie als smeermiddel: bereikbaarheid, snel reageren, beschikbaarheid van informatie, ouders en professionals niet herhaaldelijk hetzelfde verhaal laten doen;
- Betrokkenheid en daadkracht van professionals, met de focus op veiligheid in gezinnen;
- Kennis, vaardigheden en attitudes van professionals;
- Aandacht voor het proces van de samenwerking en evaluatie;
- Terugkoppeling van (positieve) uitkomsten en leren van fouten;
- Gelegenheden creëren, gezamenlijke scholing, intervisie en ontmoetingen;
- Fysieke bereikbaarheid: bij elkaar in hetzelfde gebouw geeft meer kans op succesvolle samenwerking.
Het creëren van duurzame samenwerking kan tijd kosten: men moeten rekenen op een ontwikkelingstijd van tien tot vijftien jaar om te komen tot succesvolle samenwerkingsverbanden [117]. Dat vraagt om structurele lange termijn investering in de onderlinge relaties. Dit kan op gespannen voet staan met de werkvloer waar op korte termijn gehandeld en besloten moet worden. Daardoor kan de gewoonte ontstaan om autonoom handelen. Het is belangrijk om blijvend aandacht te besteden aan de samenwerking op zowel bestuurlijk en managementniveau als op casusniveau en tussen individuele professionals. Samenwerkingsafspraken op instellingsniveau dienen geoperationaliseerd te worden voor de werkvloer; uitvoerende professionals leveren hier input voor. Bouw daarvoor expliciet evaluatiemomenten in. De aandachtsfunctionaris kindermishandeling vervult hierin een verbindende functie.